Proletari Forum & Italia Forum

by **Laert** » 25 May 2010, 19:36

Kujtimet e At Justinit: Rrethimi i ShkodrÃ«s 1912 - 1913
Si e bombarduan malazezet Shkodren e 1912-es?

23.05.2010

Shkodra e pame nga naltÃ«

Shqipnia po pÃ«rgatitej me dalÃ« ZojÃ« nÃ« veti. Po shkundte zgjedhÃ«n osmane qÃ« e mbajti pÃ«r mÃ¢ shumÃ« se 400 vjet, pa tÃ« drejtat e saj mÃ¢ themelore atÃ« tÃ« lirisÃ« sÃ« vetÃ«sundimit e vetÃ«qeverisjes, dhe tÃ« lirisÃ« sÃ« fesÃ«. TashmÃ¢ tÃ« tana kombet qÃ« ishin nÃ«n PerandorinÃ« Osmane e kishin fitue pamvarÃ«sinÃ«. Shqipnia ishte e fundit qÃ« po priste me padurim ditÃ«n e lume dhe tÃ« begatÃ«, e tÃ« bekueme me gjakun e sa e sa bijve shqiptarÃ«, martirÃ« qÃ« pÃ«rgjatÃ« shkujsh e dhuruen jetÃ«n e tyne pÃ«r idealin e naltÃ« dhe fisnik atÃ« tÃ« dashnisÃ« pÃ«r Atdheune e tyne.
AnÃ« e kand u organizuen kryengritje kundra ushtrisÃ« turke, tue fillue me kryetrimin DedÃ« Gjo Lulin, italo-shqiptarin e madh Terenc ToÃ§in, me Ismail Qemail, Luigj Gurakuqin, Dom Nikoll Kaqorrin, Ãt Shtjefen GjeÃ§ovin, e tÃ« tjerÃ« bashkÃ«atdhetar qÃ« zemra e tyne nuk prani pÃ«r pa e pÃ¡ edhe nji herÃ«, ShqipninÃ« Gjergj Kastriotit tÃ« pamvarun e tÃ« bashkueme rreth nji flamuri e nji ideali.
Edhe pse Perandoria turke tashmÃ¢ i kishte ditÃ« e numrueme nÃ« vendin e arbÃ«nit, nga ana tjeter Shqipnia po kÃ«rcÃ«nohej pÃ«rseri nÃ« pamvarÃ«sinÃ« sÃ« saj: grekÃ«t nÃ« jug e nÃ« veri ushtria serbe e malazeze.
Qysh nÃ« vjetin 1910 malÃ«sorÃ«t, filluen luftÃ«n e tyne pÃ«r pamvarÃ«si, ku pÃ«r me shue ket kryengritje qeveria e Turqve tÃ« Ri prej Stambolli nisi me tÃ« shpejtÃ« nji gjakÃ«bÃ¡s, Turgut PashÃ«n me 30.000 ushtar turq.
KÃ«tij qellimi nuk i a arriti Turguti me ushtarÃ«t e tij, pse malÃ«sorÃ«t me nÃ« krye DedÃ« Gjo Lulin me 6 Prill 1911 ngritÃ«n flamurin nÃ« DeÃ§iq, tue diftue kÃ«shtu ballafaqe botÃ«s se edhe ShqipnisÃ« i kishte ardhÃ« ora e dita me dalÃ« e pamvarun krahas shteteve te tjera. Kryengritjet shkojshin tue u shtue dita-ditÃ«s, pÃ«r herÃ« e mÃ¢ shumÃ«, si ne veri po ashtu nÃ« jug tÃ« ShqipnisÃ«. Rizgjimi kombÃ«tar u pÃ¡ jo vetÃ«m nga ana politike pÃ«r pamvarÃ«si territoriale, por edhe nga ana kulturore me themelime kongresesh gjuhÃ«sore, botime librash nÃ« gjuhÃ«n shqipe, tÃ« pÃ«rkohÃ«shmeve tÃ« ndryshme, etj. Me 28 nandor 1912 nÃ« VlonÃ« u ngrit flamuri kombÃ«tar. Edhe pse u ngrit flamuri i lirisÃ« prap Shkodra gjindej nÃ« pragun e nji pushtimi tÃ« ri.
Shkodra ishte nÃ« rrezik jo vetÃ«m pse ishte ende nÃ«n kthetrat e pushtuesit shekullor, por edhe se po perballej me rrezikun e nji rrethimi dhe pushtimi tÃ« mundÃ«shem e tÃ« dukÃ«shem nga ana e Malit tÃ« Zi. Knjaz Nikolla ambicjen e tij pÃ«r me e pas Shkodren nÃ«n sundimin e vetÃ«, po e bante realitet.

Rrethimi i ShkodrÃ«s - 8 tetor 1912 - 13 maj 1913

Rrethim i Shkodres nga ana e ushtrisÃ« malazeze filloi me datÃ«n 8 tetor 1912. TÃ« gjitha kronikat e asaj kohe e paraqesin rrethimin e Shkodres si nji tragjedi qÃ« Ã§oi qytetin drejtÃ« nji shkatÃ«rrimi tÃ« dhimbshem nÃ« tÃ« gjitha aspektet themelore tÃ« jetÃ«s sÃ« saj.
ShumÃ« kanÃ« marrÃ« mundimin me na i lanÃ« kujtimet e tyne mbi rrethimin e Shkodres nÃ« vitet 1912-1913, nÃ« forma tÃ« ndryshme, ditari, kronike, kujtime e pÃ«rjetime, etj. Krahas kÃ«tyne librash i shtohet edhe nji libÃ«r tjeter me kujtime historike, ai i gjuhÃ«tarit tÃ« njohun Ãt Justin RrotÃ«s. Botimi i librit tÃ« Ãt Justinit ban pjesÃ« nÃ« serinÃ« e botimeve franÃ§eskane qÃ« ka arritÃ« nÃ« 32 vepra tÃ« botueme. Ã‚sht kjo nji ndihmesÃ« e pÃ«rvujtÃ« qÃ« tÃ« bijt e Shen FranÃ§eskut duen me ja bÃ¢ popullit shqiptarÃ«.
Dihet se lufta nuk sjell lule. Ajo mbart me vete shkatrrim, vuejtje, mizori tÃ« ndryshme, vrasje, uri, sidomos sjell vuejtje te mÃ¢ tÃ« dobÃ«tit, gratÃ«, femijÃ«t, pleqÃ«t.
Prandej pÃ«r me krijue nji ide se Ã§ka do me thanÃ« me qendrue nÃ«n rrethim, e i ngujuem nji vend e nÃ« rasÃ«n tonÃ« Shkodra, Ãt Justin Rrota me stilin e tij tÃ« bukur prej gjuhÃ«tari e shkrimtari na e banÃ« tÃ« pranishem, para syve tanÃ«, atÃ« realitet tÃ« dhimbshem qÃ« hoqi Shkodra pÃ«rgjatÃ« disa muejve tÃ« rrethimit tÃ« saj tÃ« vjetit 1912-1913.
Shkodra ka pÃ¡ e ka perjetue disa herÃ« momente kritike rrethim, ja se si na e paraqet Ãt Justin nÃ« rolin e historianit e jo tÃ« gjuhÃ«tarit rrethimin e Shkodres nÃ« shekuj: â€œShkodrÃ«s sonÃ« jetike nuk ishte, si dihet, ky rrethim, ma i pari, qÃ« i tokonte me pÃ«sue. Vendue qyteti, pÃ«r natyrÃ«, nÃ« njÃ« pozicjon strategjik fort tâ€™aftÃ« pÃ«r qÃ«ndresÃ«, pÃ«r me e shtÃ® nÃ« dorÃ«, anmikut pÃ«rherÃ« i u desh me hjekÃ« fort keq. KÃ«ndej, kanÃ« mbetÃ« tÃ« pÃ«rmenduna nÃ« histori faktet burrnore, heroike e legjendare, qÃ« rrokull shekujvet shenjohen nga historjografÃ«t se ndodhnÃ«, si prej anet sÃ« sulmuesvet, si, posaÃ§e, prej anet sÃ« mbrojÃ«svet.
Mjafton tÃ« Ã§ekim kÃ«tu, sa ngusht i a Ã§oi Romakut edhe sa shumÃ« flÃ® i kushtoi kÃ«tij, kur desh tâ€™i a hiqte doret ShkodrÃ«n mbretit tÃ« saj tÃ« pafat, Gjencit, Gjenerali romak i famshÃ«m, Luc Emil Pali, vjetin 168 p.K.- Kujtojm kÃ«tu, sa punÃ«n i a qiti turkut vjetin 1474 e 1478, Shkodra e qÃ«ndrueme nÃ« kÃ«shtjellin e Rozafatit, pÃ«r me e marrÃ« me luftÃ« e ma fort me Ã».- Shtojm sulmet vigane, qÃ« bani vjetin 1811 Mustafa Pasha i Bushatit, pÃ«r me e shtÃ® nÃ« dorÃ« ShkodrÃ«n zamadhe.â€ (Ãt Justin Rrota, DitÃ«t e mbrame tÃ« TurqisÃ« nÃ« Shkoder ase rrethim i qytetit 1912-1913, Botime FranÃ§eskane, ShkodÃ«r 2010, fq. 19)
NdÃ«rmarrja pÃ«r me shkrue kÃ«to kujtime pÃ«r Ãt Justinin nuk qe e lehtÃ«, tue e pÃ¡ rrethanat nÃ« tÃ« cilat shkroi Ati FranÃ§eskan, e sidomos tue pasÃ« parasysh edhe se Ã§Ã«shtja e rrethimit tÃ« Shkodres Ã¢sht trajtue shumÃ« herÃ« nÃ« mÃ«nyra tÃ« njÃ«anÃ«shme e subjektive qÃ« nuk pasqyronin aspak ngjarjen reale e historike tÃ« atyne muejve. Qe, pse, bash nÃ« parathanjen e librit Ãt Justini shkruen tue largue prej sish Ã§do hije dyshimi pÃ«r njianÃ«shmÃ«ni: â€œNdÃ«rkaq, na prej anet sanÃ«, tue krye kÃ«tu detyrÃ«n e kronistit tÃ« ndÃ«rgjegjshÃ«m, do tÃ« mundohemi ndÃ«r shprehje gjithkun tÃ« diftohemi sa ma objektiv, tÃ« drejtÃ« e tÃ« paanshÃ«m, sidomos nÃ« theksimin e ngadhnjÃ«mevet tÃ« tÃ« dyja palÃ«vet.â€ (Po aty, fq. 19).
Jo vetÃ«m se Ã¢sht pÃ«rqendrue nÃ« kujtimet e tij, por Ã¢sht bazue e ka konsultue krejt bibliografinÃ« qÃ« flet mbi atÃ« rrethim tragjik: â€œKemi konsultue, mund tÃ« thomi, krejt bibljografÃn pÃ«rkatÃ«se, botue deri mÃ« tash nga auktorÃ«t e vendit e tÃ« huaj. Do tâ€™i shfrytzojm mundsisht tÃ« gjithÃ«, sidomos pÃ«rsa i pÃ«rket kronologjÃs ekzakte tÃ« ngjarjevet tÃ« kÃ«tij rrethimi, qÃ«, si thÃ¡mÃ«, njehet sigurisht ndÃ«r ma tÃ« gjatÃ«t e tragjikÃ«t, qÃ« regjistron historia.â€ (Po aty, fq. 19).
Rrethimi i ShkodrÃ«s zgjati plotÃ« 8 muej. KÃ«to â€œmomenta tragjik pÃ«r qytetinâ€ siÃ§ i quen gjuhÃ«tari Rrota e gjunjÃ«zuen Shkodren si nÃ« aspektin politik e administrativ, edhe nÃ« atÃ« humanitar deri nÃ« mungesÃ« totale tÃ« elementeve kryesore pÃ«r jetesÃ«.

Krajl - mbret Nikolla i Malit Zi

Pushtimi i Malit tÃ« Zi nÃ« ShkodÃ«r nuk zgjati shumÃ«. PakÃ«naqÃ«sia e parisÃ« sÃ« ShkodrÃ«s dukej tashma pÃ«r gjithÃ« vend. Kleri katolik nga ana e tjeter organizonte takime, mbledhje pÃ«r me e nxjerr Malin e Zi prej Shkodres, dhe pÃ«r me e shpall ShkodrÃ«n kryeqytetin e ShqipnisÃ«. Ãt Gjergj Fishta shkruen nji shkrim tÃ« posaÃ§em nÃ« Hyllin e DritÃ«s pÃ«r me bÃ¢ Shkodres kryeqytet tÃ« ShqipnisÃ«.
Prandej pÃ«r me krijue nji idÃ© tÃ« qartÃ« pÃ«r mbi rrethimin e ShkodrÃ«s gjatÃ« viteve 1912-1913, libri i Ãt Justinit Ã¢sht mÃ¢ i miri sot pÃ«r sot pÃ«r shtjellimin me imtÃ«si, nÃ« mÃ«nyrÃ« origjinale e me besnikÃ«ri tÃ« atyne ngjarjeve qÃ« ende sot kanÃ« peshÃ«n e tyne historike nÃ« jetÃ«n e ShkodrÃ«s.
NÃ« keto pjesÃ« tÃ« zgjedhuna tÃ« librit qÃ« po paraqesim pÃ«r lexuesin del nÃ« pah pakÃ«naqÃ«sia e populli dhe klerit katolik ndaj pushtuesve tÃ« rij. NÃ« Troshan ku ishte edhe qendra ma kryesore e franÃ§eskajve nÃ« atÃ« kohÃ« u organizue nji mbledhje pÃ«r dÃ«bimin e malazeve, e kÃ«shtu me e shpall Shkodren kryeqytet tÃ« ShqipnisÃ« si dikur motit nÃ« kohÃ«n e mbretenve ilir.
NÃ« vazhdim po paraqesim disa pjesÃ« tÃ« librit qÃ« na pÃ«rshkruejnÃ« Ã§aste nga Rrethimi i ShkodrÃ«s i vjetit 1912-1913.

â€œMomenta kritik!

Ana e krishtenimit lÃ«vizin e punojnÃ« si nÃ«n dhÃ©, tue u vÃ» nÃ« pÃ«rpjekje tÃ« padÃ¡me me fshatarÃ«t pÃ«r rreth, ku thonÃ« se kanÃ« fillue kryengritje plot. Prap mandej, ka ardhÃ« fjala kÃ«tu, se malsorÃ«t e MbishkodrÃ«s kanÃ« vrÃ¡ nja 3 malazez. KÃ«ta, por sidomos Hoti e Kastrati, kanÃ« Ã§ue fjalÃ«, se janÃ« gati me u ulÃ« e me i rÃ¡ ShkodrÃ«s, ditÃ«n qÃ« tÃ« marrin vesht, se qyteti i Ã¢shtÃ« shenjue definitivisht me i mbetÃ« Malit tÃ« ZÃ.
Ma fort se kurrkun por, kazani Ã¢shtÃ« tue vlue nÃ« fushÃ«n e ZadrimÃ«s. Aty flasin, se janÃ« ngrehÃ« shumÃ« shoqnÃ a komitete, pjesÃ«tarÃ«t e tÃ« cilavet kanÃ« bÃ¢ bÃ©nÃ« e madhe, se duen me e pÃ¡ ShkodrÃ«n tÃ« librueme prej malazezÃ«sh, e tÃ« bame kryeqytetin e ShqipnÃs sÃ« rÃ©. NdÃ«rkaq por, qeveria provizore ban Ã§mos, pÃ«r me e shutitÃ« kÃ«tÃª propagandÃ«. Ka vÃ» roje tÃ« madhe sidomos mbi gjithata qÃ« hÃ½jnÃ« e dalin prej urÃ«s sÃ« BahÃ§allekut.
Mbi tjerÃ«, Kleri posaÃ§e Ã¢shtÃ« marrÃ« mÃ« sÃ½ prej qeveriet. Disa prej fretÃ«nsh e priftÃ«nsh, tue e dijtÃ« se janÃ« vÃ» si nÃ« shenj pÃ«r ndiesÃ atdhetare qÃ« kanÃ« diftue kurdoherÃ«, mendojnÃ« me u largue sa pÃ«r njÃ« herÃ« prej qytetit tinÃ«z, natÃ«n, ditÃ«n a kurdo, ndÃ«rrue petkash, pÃ«r mos me u njoftÃ«.
NdÃ«rkaq, qeveria e kishte bÃ¢ gati njÃ« shpallje popullit, edhe i a kishte dÃ«rgue Arqipeshkvit tÃ« qytetit, Timz JÃ¡k Serreqit, pÃ«r me e nÃ«nshkrue. Po, por Arqipeshkvi nuk ndÃ«gjoi me vÃ» dorÃ«. Kjo punÃ« qeveritarÃ«vet u ka rÃ¡ fort nÃ« sÃ½, edhe u ka bÃ¢ njÃ« pÃ«rshtypje tÃ« kthelltÃ«. Arqipeshkvi kÃ«so dore, tue mos ndÃ«gjue me vÃ» dorÃ« nâ€™atÃ« shpallje, vjen si me dashÃ« me mÃ«sue popullin shqiptÃ¡r pÃ«rmbi mÃ«nyrÃ«n, si do tÃ« siellen ndaj qeverÃs e Malit tÃ« ZÃ.
NÃ« Troshan prap Ã¢shtÃ« tue u bÃ¢ kÃ«so ditÃ«sh njÃ« mbledhje e jashtÃ«zakonshme, ku marrin pjesÃ« qinda e qinda krenÃ«sh sÃ« popullit, disa IpeshkÃ«vÃ®jsh, ndÃ«r tÃ« cilÃ«t i pÃ«rmenduni e fort i njohtuni prej popullit, Imzot Prend DoÃ§i, Abati i MirditÃ«s. NdÃ«r ta edhe shumÃ« krenÃ«sh myslimanÃ« nga Mati e Dibra; TÃ« tanÃ« njÃ« mendimi, me e shpallÃ« ShkodrÃ«n si kryeqytetin e ShqipnÃs nÃ« veti.â€
(Ãt Justin Rrota, DitÃ«t e mbrame tÃ« TurqisÃ« nÃ« Shkoder ase rrethim i qytetit 1912-1913, Botime FranÃ§eskane, ShkodÃ«r 2010, fq. 182-183.)

E mÃ«rkuere, 30 tetuer 1912.

PÃ«r herÃ«n e parÃ« malazezÃ«t sod filluenÃ« me hjedhÃ« gjyle edhe pÃ«rmbi qytet. Bombardimi ngjati, tÃ« thuesh, pa u kÃ«putÃ« kurr, deri me 19 tÃ« nandorit, njashtu nja 3 javÃ«. Kje njÃ« punÃ« qÃ« i shtini tmerÃ«n ShkodrÃ«s! Nuk ishin mÃ«sue!
Si mos me kenÃ« mjaft, tâ€™i a filluenÃ« me e gjue rreptÃ«sisht me topa edhe Taraboshin prej sÃ« gjitha anÃ«sh. KahÃ« muzgu i natÃ«s Mali i Zi mÃ«syni me furi tÃ« madhe edhe llogoret e FushÃ«s sÃ« Shtojit.
E tash qe kÃ«tu tekstualisht, si e difton fillesÃ«n e bombardimit tâ€™atyne ditve tÃ« fundit tÃ« tetorit 1912, njÃ« plak mysliman i qytetit: â€œFillimi i bombardimit tÃ« ShkodrÃ«s ka nisÃ« sÃ« parit te Ura e Maxharrit, te fusha e Rusit tÃ« VogÃ«l edhe ka vazhdue andej kahÃ« Xhamia e kÃ«saj lagjeje (â€œXhamia e Begosâ€).
Bombardimi, zakonisht, zente fÃll rreth orÃ«vet tÃ« mbrames, mbas kumbonÃ«vet tâ€™akshamit, tue vijue ndÃ«r orÃ«t ma tÃ« vona tÃ« natÃ«s.
Ma e shumta e banorÃ«vet tÃ« kÃ«tyne lagjeve tÃ« bombardueme i lÃªjshin shtÃ«piat, sado natÃ«n pÃ«r terr, i madh e i vogÃ«l; me ta edhe grÃ¡t me fÃ«mijÃ«t e vogjÃ«l ngrykÃ« a pÃ«r dore. Kah i a mbajshin ashtu atÃ« kohÃ«?... I a mÃ«sÃ½jshin tâ€™afÃ«rmvet e miqvet, nâ€™atÃ« krah ku asi shtegu nuk mÃ«sÃ½heshin nga bombarduesÃ«t; d.m.th. kahÃ« Ã§inari i HoxhÃ«s sÃ« Dheut, apo kah Rusi i Madh etj.
Vargu i kÃ«tyne fatzezvet, tÃ« ngushtuem me marrÃ« rrugat natÃ«n pÃ«r terr nga bombardimet, mbÃ«rrÃ®jte ndoshta deri nÃ« TophanÃ«, tue kÃ«rkue strehim shtÃ«pi nÃ« shtÃ«pi, kush tâ€™u a Ã§elte derÃ«n me i pÃ«rbÃ»jtÃ«.
Ky si thÃ¡mÃ«, ka kenÃ« bombardimi i parÃ« i qytetit prej anet sÃ« malazezvet; tÃ« cilÃ«t gjuejshin prej Vraket e Mesit e Myselimit. MenjÃ«herÃ« mbas, i a filloi bombardimi edhe prej Taraboshit. Nâ€™atÃ« rasÃ« popullsia myslimane, mbasi kÃ«ta sidomos asi shtegu ishin ma nÃ« shÃªj, i a mbajtnÃ« kahÃ« DraÃ§i, Vekshari apor kahÃ« Tepja.
KryefamiljarÃ«t nâ€™atÃ« rasÃ« merrshin me qirÃ¡ kulla sanet e Ã§ka gjÃªjshin, veÃ§ si tÃ« mujshin me shpÃ«tue gjallÃ« me frymÃ«.
E ejte, 14 nanduer 1912.

Viktimat e bombardimit.

Sod, njaty pak mbas mjesditet, njÃ« gjyle rÃ¡ andej kahÃ« lagjet e myslimanÃ«vet, edhe mbytÃ« 4 vÃ«llazÃ«n.
NjÃ« herÃ« sÃ« parit kujtuenÃ« gjindja se predha Ã¢shtÃ« shprazÃ« gabimisht nâ€™atÃ« krah; I ka shkue dora topÃ§Ãs, e kurrgjÃ¢! Po fÃll mbas, tjera gjyle filluenÃ« me rÃ¡ gjithnjÃ« nâ€™atÃ« krah. BritmÃ«, panik, pÃ«shtjellim e tmerrÃ«. Mali i ZÃ e kishte sod me lagjet e myslimanÃ«vet; e vetÃ«m me kÃ«to!
BanorÃ«t e krahut tÃ« bombarduem, tue lanÃ« gjithÃ§ka kishin pasÃ« mbas shpirtit, u Ã§uen e iknÃ«, qyshÃ« ndÃ«r ato tÃ« gjuetjet e para, tue u strukÃ« ka lagjet e tÃ« krishtenÃ«vet. Sâ€™ishte lojÃ«: NjÃ« minut me u pasÃ« vonue, rrezikoheshin me mbarue me tÃ« tana.
Me i pÃ¡ ! Ishin shumica grÃ¡ me fÃ«mijÃ« tÃ« vogjÃ«l pÃ«r doret. Kush kishte mujtÃ« nâ€™atÃ« pÃ«shtjellim, kishte marrÃ« e bartÃ« me veti atÃ« grimÃ« bukÃ« e atÃ« fije miell qÃ« u kishte qÃ«llue te shtÃ«pia: Kaq; sa mos me dekÃ« unit. Disa grÃ¡sh kishin ngrykÃ«, pÃ«shtjellÃ« ndÃ«r shpÃ«rgÃ¢j, foshnjet e vogla; e shkojshin tue i shtrÃ«ngue pÃ«r zemÃ«r, si me dashÃ« me i pruejtÃ« prej gjylesh sâ€™anmikut.
ZanÃ« vend kajherÃ« kudo mbÃ« rrugÃ« tÃ« madhe, sa me marrÃ« pak frymÃ«; ashtu shpejt e shpejt shoqe me shoqe, tue kallÃ«zue Ã§ka kanÃ« pÃ¡ e Ã§ka kanÃ« lanÃ«; ShtÃ«pia tue u djegÃ« e tue u shkrumue prej flakÃ«vet; gjithkun mure tue u rrenue, gjithkahÃ« veÃ§ tÃ« dekunÃ« e tÃ« varruemÃ«!... Njena thotÃ«, se ka pÃ¡ me sÃ½ tÃ« vet, jo ma pakÃ« se 9 tÃ« dÃ¨kunÃ«; ajo tjetra i kallÃ«zon shoqes, se vetÃ«m nÃ« shtÃ«pÃ tÃ« vet ka lanÃ« shtrÃ® 6 tÃ« dÃ¨kunÃ«!... NjÃ« nanÃ« e shkretÃ« difton se ka lanÃ« trÃ»q pÃ«r tokÃ« 3 fÃ«mijÃ«t e vet, tÃ« mbytun prej topit!... Edhe, tue u a diftue shoqevet Ã§ka e ka gjetÃ«, nuk kjÃ¡n ma as sâ€™bÃ«rtet; thue se Ã¢shtÃ« tue folÃ« pÃ«r tÃ« huaj; Kaq ka tretÃ« prej tmerrit!
TÃ« vrÃ¡mÃ« e tÃ« varruemÃ« prej topash e shrapnelash shihen gjithkahÃ«. Prej kahmos ndihen tue britÃ« prej disprimit, tue lÃ«shue namÃ« kundra anmikut dhe tue lypÃ« ndihmÃ«. Por, me shkue e me u ardhun nÃ« ndihmÃ« atyne fatzezÃ«vet nuk ka kush, mbasi secili dro pÃ«r veti. Predhat e topavet e plumbat e shrapnelavet bien gjithnjÃ« pa i a dÃ¡ njÃ« minut. Kushedi, ndoshta njandej kahÃ« muzgu i natÃ«s, bombardimi diÃ§ka ka me prÃ¢. Porse deri atÃ«herÃ« ka me kenÃ« tepÃ«r vonÃ«. Edhe shumica e tÃ« varruemÃ«vet, prejse sâ€™ka me pasÃ« kush me u rÃ¡ mbrapa menjÃ«herÃ«, sâ€™kanÃ« pÃ«r tÃ« kenÃ« tÃ« zotÃ«t tÃ« qÃ«ndrojn gjallÃ« gjatÃ«, edhe tash desin prej dhimbash nÃ«n peshÃ«n e rrenojavet.

E ejte e e prende 14,15 nanduer.

Lufta nÃ« frymÃ« tÃ« qytetit

QyshÃ« prej oret 4 tÃ« nades vlon gjithnjÃ« e rreptÃ« e e pÃ«rgjakshme lufta kahÃ« Fusha e Shtojit, kahÃ« Renci e deri ndÃ«r lagjet e Kiras. Nga qyteti ndihej batarja e pushkÃ«vet, me tâ€™u dridhÃ« kÃ«misha nÃ« shtat!... E ngjati qÃ« se bani dita, pa pushue njÃ« Ã§as. U muzg, u err, e batarja gjithnjÃ« sâ€™dijti me prÃ¡. Dikur natÃ«n vonÃ«, kahÃ« tÃ« zbardhunit e ditÃ«s diÃ§ka nisi me u zhdavaritÃ«.

E prende, 22 nanduer 1912.

SerbÃ«t nÃ« DajÃ§ tÃ« ZadrimÃ«s

NdÃ«rsa veshÃ«t e tÃ« rrethuemvet rÃ¡nÃ« diÃ§ka nÃ« fashÃ«, prejse pÃ«rnjÃ«herÃ« u duk se prani gjithkahÃ« bombardimi, sod prap filloi me u ndie pushkÃ« e top andej kahÃ« BardhanjorÃ«t.
NjÃ«kohÃ«sisht, turku edhe prej kodravet tÃ« BÃ«rdicÃ«s i drejtoi tÃ« gjuemet e topavet ushtrÃs sâ€™anmikut, qÃ« synonte me i bÃ¡ rrethin qytetit tÃ« ShkodrÃ«s kahÃ« jugu. Artileria ngjati veprimet strategjike tÃ« vetat gati gjithÃ« ditÃ«n e lume.
Moti i mirÃ«, si pisha. MalazezÃ«t kambÃ«-kambÃ« njÃ«mend, por shtÃ½hen tue zanÃ« pozicjone luftarake maje kodrinash, ku nemose sâ€™janÃ« nÃ« rrezik me u mbytÃ« prej ujnash e kÃ«netash e baltash.
MbramÃ« serbÃ«t kanÃ« mbÃ«rrijtÃ« deri nÃ« DajÃ§ tÃ« ZadrimÃ«s. Lajmin ma i pari e pruni nÃ« qytet telegrafisti, i cili kishte pasÃ« ikÃ« si tinÃ«z prej atij katundi. NjÃ«herit ai bani me dijtÃ« edhe, se telegrafa me ShkodrÃ«n kishte punue deri nÃ« ma tÃ« mbramin Ã§as qÃ« e kishte lanÃ« zyren.

E mÃ«rkure, 27 nanduer 1912.

Buka, buka, buka!
Ka fillue tÃ« pÃ«rhapet nÃ« popull fjala: Tak, tuk: Shkodra pa bukÃ«! Tash nja trÃ dit moti Ã¢shtÃ« tue mbajtÃ« sâ€™ka ma mirÃ«. Po, por kÃ«tÃª gjÃ¢ qyteti pÃ«r shpÃrt nuk kishte me e dashÃ«. Nuk dÃ«shrohet sod moti i mirÃ«, ma parÃ« e ma dalÃ«, pse kÃ«shtu mullÃ¬jtÃ« nuk mund tÃ« bluejn. Njata dy a tre mullÃ¬j tÃ« qytetit, sâ€™dij Ã§ka mund tÃ« bÃ¢jn ma parÃ«. SadoqÃ« nuk pushojn sÃ« bluemit as ditÃ« as natÃ«, prap, nuk mund tÃ« mjaftojn pÃ«r popull njÃ«herit e pÃ«r ushtrÃ.
Ku puna e mullÃ¬jvet, ku edhe pse ka fillue me mungue drithÃ«t, ndÃ«rkaq, janÃ« mbyllÃ« sod edhe 5 furra tjera, nÃ« pazÃ¡r e nÃ« qytet. Natyrisht populli tash kahÃ« sâ€™ka ku mbytet, mÃ«sÃ½en me ma shumicÃ« ato pak furra, qÃ« kanÃ« mbetÃ« Ã§elÃ« endÃ¨.
Por furrÃ«tarÃ«t e kÃ«tyne furrave fatlume, kanÃ« rÃ¡ ngusht edhe fort keq kanÃ« hjekÃ« prej popullit, pÃ«r arsye se ata dojshin me ndreqÃ« ma para ata klientat (myshterÃt) e vet.
GrÃ¡tÃ« sidomos, me qinda kanÃ« shkue sod nÃ«n dritÃ«soret e BashkÃs, tue britÃ« si tÃ« disprueme, se kishin Ã» e dojshin bukÃ«, bukÃ«!... Dita mÃ« ditÃ« janÃ« kahÃ« 5-6 apor edhe ma tepÃ«r, mbasi sâ€™ka kontroll, - qÃ« desin pÃ«r bukÃ«. Me e kÃ«qyrÃ«, as aq shumÃ« nuk janÃ« kÃ«to viktimat e Ã»sÃ«, kur tÃ« mendohet, se sod u banÃ« 5 muej, qÃ«se i a ka nisÃ« lufta, edhe qyteti ka kenÃ« zanÃ« papritmas, tÃ« thuesh; sâ€™Ã¢shtÃ« kenÃ« shtrÃ«ngue me bukÃ«, pÃ«r njÃ« qÃ«ndresÃ« aq tÃ« gjatÃ«.
Ka familje sod nÃ« ShkodÃ«r, qÃ« nuk hÃ¡n, veÃ§se njÃ« herÃ« krye 5 a 6 ditÃ«sh, bukÃ« thatÃ«, merret vesht; kurrgjÃ¢ tjetÃ«r pÃ«r me e mÃ«lmye a me e pÃ«rcjellÃ«, posÃ« ujit.
E marte, 25 fruer 1913.

Bombardimi i Katedrales e i Kuvendit tÃ« Gjuhadolit

Sistematikisht, me rrÃ¨gullÃ«, njashtu krye 10 minutash nuk pushojnÃ« tue rÃ¡ mbi ndÃ«rtesat e qytetit predhat e topavet tÃ« mÃ«dhaj e tÃ« vogjÃ«l. Shkodra, thueja ma mirÃ«, populli i paqÃ«t Ã¢shtÃ« tue e pague shtrÃªjtÃ« qÃ«ndresÃ«n e vet. Mund tÃ« thuhet tashma, se zakonisht bien mbi qytet, me rrÃ¨gullÃ« e me orar tÃ« caktuem, kun nja 70 apor 100 gjyle dita me ditÃ«; e kun nja 20 a 30 nÃ« natÃ«. E bien gjylet, pa farÃ« rregullet, kudo; mbi ndÃ«rtesa qeveritare, mbi banesat e qytetarÃ«vet, pÃ«r mbi Kisha e Xhamia, mbi smundtore e shtÃ«pia bamirÃ«siet. Gjithkun, si e patÃ«n tÃ« ngrehun mbi pullaz flamurin e bardhÃ«, si sâ€™e patÃ«n.
Ma se 100 shtÃ«pia janÃ« bÃ¢, tÃ« thuesh, rrafsh pÃ«r tokÃ«, se ma tÃ« damtueme prej topash e shrapnelash, kÃ«to sâ€™njehen, kaq shumÃ« janÃ«. Kahdo tÃ« shkojsh rrugÃ«s, sheh njeriu mure tÃ« rrÃ«xueme a kryekÃ«put, apor pÃ«r gjysmÃ«; ndeshet njeriu ndÃ«r gropa tÃ« kthellta, tÃ« Ã§eluna njatÃ«herÃ« prej gjylesh sÃ« kalibrit tÃ« madh.
VetÃ«m nÃ« njÃ« shtÃ«pÃ predha e topit ka varrue randÃ« 10 vetÃ«; shumica damtue nga rryma e hovi i saj, pa i prekÃ« ndoshta aspak thÃ«rmiat e saja.

Kisha Katedrale e FranÃ§eskÃ¢nÃ«vet

Rreth Katedrales e KishÃ«s sÃ« FranÃ§eskÃ¢nÃ«vet kanÃ« shkrepÃ« gjyle topash e mitraloza sa bari, sâ€™njehen. Idhnimin anmiku me kÃ«to farÃ« bombardimesh nuk ka dashÃ« me e shfrye gjithaq drejt pÃ«r drejt kundra kishÃ«vet, sa ma fort, pse e di mirÃ«, se priftÃ«nt e fretÃ«nt sidomos, janÃ« tÃ« gjithÃ« gati autonomista; nuk duen qÃ« tÃ« vÃ®jÃ« kush i huaji, sidomos Mali i ZÃ, me e sundue ShkodrÃ«n e ShqipnÃnÃ«.

E mÃ«rkurre, 12 mars 1913.

NjÃ« bombardim i jashtÃ«zakonshÃ«m
PÃ«rcjellÃ« prej dy oficjerÃ«sh, ministri Z. Plamenac erdhi prap me vapor e zdrypi nÃ« doganÃ«. Ma tÃ« parÃ«n fjalÃ«, paska pasÃ« kÃ«rkue, tâ€™u dorÃ«zonte qyteti. Mbasi ndÃªjÃ«n tue bisedue me Esat PashÃ«n gati tri orÃ«, kÃ«tij nuk i u mbush mendja kurrÃ« me i rÃ¡ nÃ« dorÃ« Malit tÃ« ZÃ. AtbotÃ« i kje dhanÃ« ShkodrÃ«s njÃ« ultimatum, qÃ« do tÃ« mbaronte mbrenda 48 orÃ«ve. Ultimatumi ngjati deri sod nade. Pa pritÃ« pa kujtue, njaty nâ€™orÃ«n 10 paradite tâ€™i a filluen me rÃ¡ si breshni mbi tÃ« ngratÃ«n ShkodÃ«r topa e shrapnela prej kahmos, por posaÃ§e nga BardhanjorÃ«t.
Ky sâ€™kje, veÃ§ shenjÃ« se do tÃ« zente fÃll bombardimi i pÃ«rgjithÃ«t. KÃ«shtu qÃ« me tÃ« parÃ«n u duk, cilat krahina tÃ« qytetit ishin dÃ¡ me gisht, pÃ«r me gjuejtÃ« atÃ« ditÃ« nga qendrat e ndryshme tÃ« malazezvet. Andej prej Zogaj gjuejshin Pazarin edhe ParrucÃ«n; prej BardhanjorÃ«vet synojshin me e dyndÃ« anÃ«n e krishtenimit. Ata tjerÃ«t, prej Mesit e Myselimit qitshin pa dÃ¡, me topa edhe ma tÃ« mÃ«dhaj, pÃ«rmbi ndÃ«rtesa ma nÃ« shenj e ndÃ«r disa pika tÃ« caktueme. Ky bombardim i pÃ«rgjithÃ«t ngjati gjithÃ« ditÃ«n. Njandej kahÃ« mbramja e la pÃ«r ndonjÃ« orÃ«; mandej i a nisi prap.
Hidhshin mbi qytet kÃ«si shtegu ma fort shrapnela. KÃ«ta, ashtu dame tÃ« mÃ«dhaja me bÃ¢ nuk banÃ«, e vÃ«rtetÃ«; por i a qitÃ«n popullit frikÃ«n; edhe i u desh dikuj-dikuj me dalÃ« e me e lanÃ« atÃ« strofullin e vet e me kÃ«rkue strehim ngjeti.
Rrenime e dame tÃ« mÃ«dhaja por, pÃ«r kundra, banÃ« topat me gjyle 21 e 24 mm hjedhÃ« pÃ«rmbi qytet prej Mesit e Myselimit. Ata, po, trandshin e zhgulshin shtÃ«piat qÃ« prej themelit; murin ase avullÃn e rrÃ«xojshin, edhe gati njashtu njÃ« cope e hidhshin njÃ« herÃ« pÃ«rpjetÃ« deri nÃ« 10 a 15 metra nalt, qÃ« shkonte e binte kun larg, prej ku e kishte zhgulÃ«.
Mandej sod, mÃ« sa dukej, anmiku e kishte me KishÃ«n Katedrale tÃ« qytetit. Po ma se 20 gjyle aso sÃ« mÃ«dhajash i kanÃ« rÃ¡ KishÃ«s sÃ« madhe, ku gjindeshin strukÃ« nja 1000 vetÃ«, gati tÃ« sigurtÃ«, se aty nemose do tÃ« gjÃªjshin shpÃ«tim, mbasi Mali i ZÃ deri atÃ«herÃ« kurr nuk kishte synue vendet shÃªjte.
Por atÃ« ditÃ« qitÃ«n edhe kÃ«tu. MbytÃ«n 9 vetÃ« edhe varruen plot tjerÃ«. Predhat, sa uji, kanÃ« rÃ¡ sidomos nÃ« pjesÃ«n e tÃ« hÃ½mit tÃ« Katedrales. Ballin gjylet i a kanÃ« repÃ« faret e i a kanÃ« shÃ«mtue keqas. Ashtu edhe anash, pullazi e lterÃ«t, shumica kjÃ©nÃ« Ã§artÃ« e vojtÃ« me tâ€™u dhimbtÃ«. Shkurt, Kisha e madhe e ShkodrÃ«s e ka ndie fort: ma se gjysma, prej bombardimit, ka vojtÃ« dam. Sakristia mandej, Ã¢shtÃ« rrenue e bÃ¢ tÃ« thuesh, njÃ« grumbull germadhash, tue Ã§ue dam gjithato petka meshet e orendÃ lterÃ«sh fort tÃ« kushtueshme, qÃ« ndryente mbrendÃ«. Prej sakristiet zjarmi, mbasi ishte aty ngjitÃ« me tÃª, u kap edhe te kumbonarja. Nuk mbeti kush pa kjÃ¡ ndÃ«r katolikÃ« atÃ« natÃ« a zemÃ«r pa u lkundÃ«, kur natÃ«n pÃ«r terr filluen me u dukÃ« prej dritÃ«soresh tÃ« kumbonares shkulmet e flakÃ«vet e fjollat e tymit. Edhe kumbonÃ«t tÃ« gjitha, tÃ« pÃªstat djegÃ« e shkrumue kasteli qÃ« i mbante, rÃ¡nÃ« mbÃ« tokÃ«, tue u bÃ¢ copÃ« e grimÃ«.
Bombardimi i qytetit ka ngjatÃ« gjithÃ« natÃ«n e lume mbramÃ« edhe ka vijue sod gati gjithÃ« ditÃ«n. vetÃ«m sod mbasdite nâ€™orÃ«n 3 deri nÃ« 5, njatÃ«herÃ« diÃ§ka na kanÃ« pushue veshÃ«t. MalazezÃ«t i a kanÃ« dalÃ« qÃ«llimit. Mbasi nuk mujtÃ«n me e marrÃ« ShkodrÃ«n me armÃ«, tash janÃ« tue bÃ¢ Ã§mos, pÃ«r me i a shtie frikÃ«n e panikun popullit tÃ« shkretÃ«, i cili tashma ka vojtÃ« prej mjerimit e disprimit ke sâ€™veâ€™ ma: Me tâ€™u dhimbtÃ«!
Ngarkue mbi shpinÃ« dyshekÃ« e jorgana, shihen tÃ« shuemÃ«t tue ngÃ¡ andej e kÃ«ndej, si miza pa krye. ShkojnÃ« tue kÃ«rkue vendet diÃ§ka ma tÃ« sigurta, tÃ« cilat Mali i ZÃ i ka kursye e sâ€™i ka rÃ¡ nÃ« mendÃ«, a sâ€™dihet pse, me i bombardue.
NdÃ«rkaq, gjindja janÃ« bÃ¢ si tÃ« marrÃ« prej friket. E ngasin tÃ« shkretÃ«t pÃ«r tÃ« kÃ«rkue vend ku me u strukÃ«, sa me shpÃ«tue me krye. NjÃ«kohÃ«sisht por, nÃ«n njatÃ« breshnÃ topash e shrapnelash janÃ« tÃ« ngushtuemÃ« me e kÃ«rkue kun pÃ«r njÃ« kafshatÃ«, qÃ« sâ€™dijnÃ« as ata vetÃ«, ku merret. Mandej, edhe kur u del mâ€™e gjetÃ« njÃ« grimÃ« odÃ«, paksi ma tÃ« sigurtÃ« prej bombardimit, njaty do tÃ« struken 20 deri nÃ« 30 vetÃ«, tue u rreshtue mbrendÃ« si fyshekÃ«t nÃ« qese.
Jase, po sâ€™mujtnÃ« me gjetÃ« kun ndonjÃ« strofull, sa me shtie kryet, zanÃ« vend kudo, njashtu, ndihmo Zot, rrugÃ«s, mbas ndonjÃ« shtÃ«piet sÃ« madhe, a mbas ndonjÃ« muri sÃ« naltÃ«; ku janÃ« nÃ« rrezik doemos, me mbetÃ« si nÃ«n bat prej njÃ« Ã§asi nÃ« tjetrin.

Hasan Rizaja - kryekomandanti i Mbrojtjes sÃ« ShkodrÃ«s

Kryekomandanti i ushtrisÃ« turke Hasan Rizaja si strateg i mirÃ« me kulturÃ« e formim gjerman e mbrojti shumÃ« mirÃ« ShkodrÃ«n, tue mos u lanÃ« hapsinÃ« aspak ushtrisÃ« malazeze tÃ« dÃ«pertoj brenda rrethimit. NÃ« pamundÃ«si tÃ« thymjes sÃ« rrethimit ushtria malazeze filloi bombardimin e qytetit, tue krijue panikÃ«, vujetje, frikÃ«, terror e viktima nder qytetarÃ«t e pafajshem. GjatÃ« bombardimeve nuk pati dallime lagjeve apo zonave, u fillue me bombardimin e vendbanimeve myslimane, mandej me lagjet e tÃ« krishteneve, tÃ« pÃ«rfaqÃ«sive nderkombÃ«tare, si dhe me institucionet fetare myslimane e katolike. U bombardue Katedralja e kompanjeli i ShkodrÃ«s, Kuvendi FranÃ§eskanÃ«, shkolla e Stigmatineve, etj. Ãt Justini na e rrÃ«fen shumÃ« mirÃ« strategjine e kryekomandantit e qendresÃ«n e shkodranÃ«ve pÃ«r me qendrue deri ne pikÃ«n e fundit nÃ« mbrojtje tÃ« qyetit.
Rrethimi prej disa muejve shkatoi shumÃ« humbje nÃ« njerÃ«z, nder ushtar turq e malazezÃ«, si dhe nÃ« civila e njerÃ«z qÃ« kishin dalÃ« nÃ« mbrojtje tÃ« qyetit. Shkodra u rrethue nga tÃ« gjitha anÃ«t tue nderpre Ã§do lidhje e kontakt me jashtÃ«. Ushtria malazeze kishte zanÃ« vend afer Taraboshit e bregut e Bunes, Fushat e Shtojit e nÃ« Kodrat e Bardhajve, etj. NÃ« tÃ« gjitha anÃ«t kishte luftime mes ushtrisÃ« turke e asaj malazeze, qÃ« ma vonÃ« i erdhi nÃ« ndihmÃ« edhe ajo serbe. Prej kÃ«tyne vendqendrimeve ushtria malazeze bombardonte pa prÃ mbi ShkodÃ«r.
Ãt Justini gjatÃ« shkrimit tÃ« kujtimeve tÃ« tija nuk u ndal vetÃ«m nÃ« paraqitjene e gjendjes sÃ« luftÃ«s, por edhe nÃ« pershkrimin e jetÃ«s sÃ« brendshme tÃ« qytetit gjatÃ« kÃ«tij rrethimi. Se si njerÃ«zit filluen me ndie peshÃ«n, Ã§mimin e kÃ«saj lufte nÃ« pikÃ«pamje ekonomike e psikologjike. Ndihej mungesÃ« nÃ« ushqime tÃ« para pÃ«r jetesÃ«, njerÃ«z qÃ« msyenin furrat e bukÃ« nga uria, lypsa rrugÃ«sh, taksa nÃ« gjithÃ§ka. Simbas rrefimeve tÃ« Ãt Justinit mbretnonte nÃ« zemrat e shkodranÃ«ve nji anarki e plotÃ«, lufta nga njena anÃ« e gjendja keqe brenda me mungesÃ«n e gjanave thelbesore tÃ« jetÃ«s e kishin kthye qytetin ne nji vend pa jetÃ« e pa shpresÃ«.
NdÃ«rkohÃ« po baheshin perpjekje tÃ« Arqipeshkvit tÃ« Shkodres Imz. Jak Serreqi me Hasan Rizan pÃ«r tÃ« mirÃ«n e ShqipnisÃ« si dhe pÃ«r ngritjen e flamurit ne Kala tÃ« ShkodrÃ«s. Ãt Gjergj Fishta caktohet si ndÃ«rmejtÃ«s. â€œNdÃ«r kondita tjera qÃ« i vente Hasan RizÃ¡s Arqipeshkvi, ishte kjo: tÃ« piqeshin njÃ« herÃ« bashkÃ« edhe tÃ« studjoheshin planet e mÃ«nyrÃ«n e veprimevet tÃ« kryengritjes. NÃ« kÃ«te rasÃ« do tâ€™i jepej njÃ« sigurim popullit, se qeveria otomane ishte tue punue kÃ«shtu pÃ«r tÃ« mirÃ«n e dobÃn e ShqipnÃs; edhe si shenj dokumentÃ¡r, Kryekomandanti do tÃ« ngrehte flamurin e ShqipnÃs nÃ« kÃ«shtjellin e vjetÃ«r tÃ« Rozafatit, nÃ«n flamurin e TurkÃs. Hasan Riza Beu i pranonte kÃ«to propozime tâ€™Argjipeshkvit, me tÃ« vetmin kusht, qÃ« malsorÃ«t katolikÃ« shqiptarÃ« tÃ« rrokshin armÃ«t kundra serbo-malazezÃ«sh. Detajet e veprimevet u lÃ¡nÃ« me u bisedue pÃ«r njÃ« ditÃ« tjetÃ«r nÃ« mjedis sÃ« kryekomandantit e tÃ« delegatit tâ€™Argjipeshkvit. Ky pÃ«rfaqesues i Argjipeshkvit ishte njÃ« ndÃ«r kryetarÃ« FranÃ§eskaj (Gjergj Fishta). Takimi do tÃ« bÃ¢hej nÃ« njÃ« barakÃ« tÃ« veÃ§antÃ« ndÃ«r kodrat e Dervish Tepes, mbasi ishte vendi ma i pÃ«rshtatshÃ«m pÃ«r kÃ«so bisedimesh. Me 30 kallÃ«nduer pra, 1913, ditÃ«n e ejte, nâ€™orÃ«n 15.30 do tÃ« vinte i naltpÃ«rmenduni pÃ«rfaqesuesi i FranÃ§eskanÃ«vet, P. Gjergj Fishta, nÃ« shtÃ«pÃnÃ« e Esat PashÃ«s. Mendimi i Hasan Riza beut ishte, qÃ« kryengritja kundra serbvet tÃ« fillonte nÃ« jugun e ZadrimÃ«s, nÃ« katundin e Nenshatit, simbas instrukcjonevet tÃ« dÃ«rgueme prej si nga Shkodra.â€
Mbas vrasjes tradhÃ«tisht tÃ« Hasan Rizas qÃ« ndodhi me 31 kallnduer (janar) 1913, qytetin e mori nÃ« dorÃ«zim Esad PashÃ« Toptani. Ky i fundit ua lÃ«shoi nÃ« dorÃ« qytetin malazezÃ«ve.

Me 22-23 prill 1913 u nÃ«nshkrue akti i dorÃ«zimit tÃ« ShkodrÃ«s

Me 22-23 prill 1913 u nÃ«nshkrue akti i dorÃ«zimit tÃ« ShkodrÃ«s mes Esad Toptanit e Princit trashigimtar Danili.

24 prill u ngritÃ« flamuri malazezÃ« nga princi Danil e hynÃ« trupat malazeze nÃ« ShkodÃ«r

Me 24 prill nÃ« Tarabosh filloi me valvitÃ« flamuri i Malit tÃ« Zi. Po atÃ« ditÃ« ushtarÃ«t malazezÃ« hyn nÃ« ShkodÃ«r.

Krajl Nikolla lshon ShkodrÃ«n mÃ« 13 maj 1913

FuqitÃ« e mÃ«dha detyrojnÃ« Krajl Nikollen me e lanÃ« Shkodren tÃ« lirÃ«. Ushtria malazeze largohet prej Shkodre me 13 maj 1913: â€œE vÃ«rtetÃ«, malazezÃ«t po shkojnÃ«. Por edhe, me dalÃ« e me e lanÃ« njÃ« qytet, qÃ« pÃ«r me e shtie nÃ« dorÃ« kanÃ« ndÃªjÃ« ma se 6 muej tue luftue, tue hjekÃ« ditÃ«n e zezÃ« dhe tue derdhÃ« gjithatÃ« gjak, sigurisht qÃ« do tÃ« jÃ©tÃ« pÃ«r ta e vÃ«shtirÃ«; zemra e tyne e di!
Shkodra njÃ«mend ka tagÃ«r e ta thotÃ« arsyeja, qÃ« jÃ©tÃ« shqyptare; por nâ€™anÃ«n tjetÃ«r, as malazezÃ«t sâ€™kanÃ« faj e tÃ« dhimben kahÃ« i sheh njeri tue u endÃ« si miza pa krye, tÃ« rrÃªjtunÃ« e tÃ« tradhtuemÃ« prej fatit a rrezikut tÃ« vet!
Ã‡â€™i ka gjetÃ«!... Mbas gjithatij gjaku, me dalÃ« e me e lanÃ« ShkodrÃ«n, ushtarÃ«t tÃ« duken si me kenÃ« ata tÃ« mujtunÃ«t e vÃ«rtetÃ« tÃ« luftÃ«s, jo mujtsÃ«t!
Krajli i Malit tÃ« ZÃ, sâ€™ka pasÃ« kahÃ« me i a mbajtÃ«; i a dashÃ« pÃ«rdhuni me e Ã§ue nÃ« vend urdhÃ«nin e fuqivet tÃ« mÃ«dhaja, edhe ka urdhÃ«nue me i tÃ«rhjekÃ« ushtarÃ«t e vet prej Shkodret; por ushtarÃ«t sod, mbas gadi 7 muejsh luftet, mbasi kanÃ« shkue tue mbulue mal e fushÃ« me tÃ« dÃ¨kunÃ« e tÃ« varruemÃ«, mbasi kanÃ« shkue tue kuqÃ« me gjak tÃ« vet tre lumej, ata sod sâ€™munden, sâ€™u bÃ¢het kurrsi me dalÃ« e me e lanÃ« njÃ« qytet, pÃ«r tÃ« cilin u shkrinÃ« e u fikÃ«n me tÃ« gjitha!â€ (Po aty, fq. 183-184).

Kryekomandanti i operacjonevet.
NÃ« krye tÃ« gjitha fuqivet ushtarake ndodhte aso here, fati i ShkodrÃ«s, njÃ« burrÃ« fort trim e i zoti, Hasan Be Rizaja.
Ky Kryekomandant i squet, emnin e tÃ« cilit qyteti i ShkodrÃ«s nuk do ta qesÃ« kurr nÃ« harresÃ«, kishte lÃ© nÃ« Bagdad, vend i pÃ«rmendun i TurqÃs Azjatike, permbi lumin e Tigrit: Qytet, qÃ« ka nderÃ«n tÃ« mburret, se ka ma tÃ« vjetrin Universitetin e botÃ«s, themelue prej arabÃ«sh.
Hasan Riza beu kishte krye kÃ«ndimet e para tÃ« degÃ«s ushtarake nÃ« StambollÃ«; mandej shkue e dhanÃ« fund kÃ«tyne nÃ« Berlin. Prejse qyshÃ« heret u diktue burrÃ« i mendshÃ«m, i gjallÃ« e i zoti, sidomos, nÃ« degÃ«n ushtarake, tâ€™u kÃ«thyemen nÃ« vend tÃ« vet, nÃ« tÃ« shpejtÃ« i duel zani si njÃ« ndÃ«r ma tÃ« mirÃ«t oficjera tâ€™ushtrÃs mbretnore; edhe qyshÃ« nÃ«n Abdul Hamidin kje Ã§mue vlera e zotsia e tij e jashtÃ«zakonshme. KÃ«shtu qÃ«, me gjithÃ«se aq i rÃ, mbÃ«rrijti mâ€™u emnue pashÃ«, ase gjeneral ushtriet.
FÃll mbas Konstitucjonit (hyrrjetit) qeverÃs sÃ« rÃ© nuk i a mbushshin kurr synin oficjerat e rregjimit tÃ« Abdul Hamidit. Sado tÃ« zotÃ«t e me njÃ« kulturÃ« tÃ« gjanÃ«, disa i kishin marrÃ« ashtu shpejt e shpejt shkallÃ«t ma tÃ« naltat ushtarake.
Ishte koha atÃ«herÃ« pÃ«r ashtu! NÃ« numrin e kÃ«tyne oficjerave tÃ« rritunÃ« nÃ« pakÃ« kohÃ«, ishte edhe Hasan Rizaja; Edhe ky, me tjerÃ«, kje degradue e bÃ¢ kolonel.
Hasan Beu por, nuk e ndjeu gjithaq kÃ«te degradim. Ishte i ri, edhe kishte miq e tÃ« njohtunÃ« plot ndÃ«r rrethet e nalta tÃ« komandÃ«s ushtarake tÃ« mbretnÃs. Edhe njÃ«mend; Ã§do punÃ« a zyrÃ«, qÃ« i ngarkoi qeveria e rÃ©, ai gjithmonÃ« e kreu ma sÃ« mirit, tue korrÃ« kÃ«shtu lavde e simpatÃ pÃ«rherÃ« ma tÃ« madhe nga eprorÃ«t e vet.
NdÃ«rkaq, shkaku i uzdajÃ«s sÃ« madhe, qÃ« tÃ« parÃ«t kishin mbi zotsÃn e tij, kje dÃ«rgue nÃ« ShkodÃ«r, si komandant permbi 30.000 ushtarÃ« tÃ« rrÃ¨gullt.

Justin Rrota

Gjuhtari Justin Rrota ishte gjuhtari ma i madh, i njoftun deri sot, i Shkolles Shkodrane e cila prodhoi artiste, shkrimtar, poet, historian, gjuhtar te cilet i vun guret themelore shqipnis postturke.
Puna e Justinit dallohet prej gjuhtarve te tjer te medhej si Riza e Demiraj per sensin e tij etimologjik dhe per krahasimet e strukturave dhe fjalve shqipe me njana-tjetren dhe me burimin origjinal - i cili shpesh rezulton me ken i huaj. Justini punoi kryesisht per shkodranishten por me nji kandveshtrim gjithshqiptar.

Autori i shkrimit- At Vitor Demaj

ShÃ«nim:
Duke pa se autori i shkrimit nuk kishte vendosÃ« kronologjinÃ« e episodeve historike e kryeva vetÃ«

Bep Martin Pjetri

by **Laert** » 26 Jul 2010, 00:23

NjÃ« ditÃ« nÃ« Muzeun Historik tÃ« ShkodrÃ«s

NÃ« kÃ«tÃ« muze ruhen pasuri me vlera tÃ« rralla arkeologjike, etnografike, arkivore e bibliotekare

NjÃ« ditÃ« nÃ« Muzeun Historik tÃ« ShkodrÃ«s

AfÃ«r qendrÃ«s sÃ« ShkodrÃ«s, nÃ« "shpinÃ«" tÃ« godinÃ«s sÃ« Radios lokale dhe rrugÃ«s qÃ« tÃ« Ã§on pÃ«r nÃ« stadiumin "Loro BoriÃ§i", gjendet Muzeu Historik, ku ruhen pasuri me vlera tÃ« rralla arkeologjike, etnografike, arkivore e bibliotekare. E vendosur nÃ« njÃ« shtÃ«pi tÃ« vjetÃ«r dykatÃ«she karakteristike shkodrane, qÃ« njihet si "ShtÃ«pia e Oso KukÃ«s" me Ã§ardak, dhoma tÃ« mÃ«dha, oxhak, tavan dekorativ, trapazan, shkallÃ« e ballkone, tÃ« gjitha karakteristike tÃ« tipit tÃ« vjetÃ«r, tÃ«rheqin vÃ«mendjen e Ã§do vizitori qÃ« futet brenda nÃ« Muze. "NÃ« inventar gjenden pasuri tÃ« njÃ« historie mijÃ«ravjeÃ§are, tÃ« cilat janÃ« vendosur nÃ« pavionet arkeologjike, etnografike, nÃ« arkivin bibliotekar e mÃ« gjerÃ«", thotÃ« pÃ«r ATSH-nÃ« drejtori i Muzeut, Fatmir Juka, qÃ« bashkÃ« me dy specialistÃ«t, Zamir Tafilica dhe Paulin Pero mbulojnÃ« aktivitetin. NÃ« Muze, ndÃ«r mÃ« tÃ« pasurit nÃ« vlera historike, ende vetÃ«m njÃ« pjesÃ« e materialeve historike janÃ« ekspozuar, pasi pÃ«r mungesÃ« tÃ« mjaftueshme ambientesh, nuk Ã«shtÃ« e mundur paraqitja e tyre.

Arkeologji

Pas njÃ« xhiro nÃ« oborrin e muzeut, ku shtrihen njÃ« sÃ«rÃ« objektesh historike, kryesisht prej guri, njÃ«ri mÃ« i veÃ§antÃ« se tjetri, nÃ« katin e parÃ« kushdo shijon pavionin e arkeologjisÃ«, pjesÃ« e sÃ« cilÃ«s Ã«shtÃ« njÃ« pasuri shumÃ« e vjetÃ«r, qÃ« i pÃ«rkasin periudhave nga neoliti, deri nÃ« mesjetÃ«n e vonshme. FalÃ« njÃ« investimi sÃ« fundi, me fondet nga qeveria shqiptare, pavioni Ã«shtÃ« sistemuar dhe adoptuar nÃ« mÃ«nyrÃ«n mÃ« tÃ« mirÃ« pÃ«r t'i shÃ«rbyer vizitorÃ«ve vendas dhe sidomos atyre tÃ« huaj. NÃ« dy sallat e gjera me dysheme dhe faqe anÃ«sore prej guri, qÃ« komunikojnÃ« me njÃ«ra-tjetrÃ«n pÃ«rmes njÃ« hapÃ«sire tÃ« madhe, gjenden elementÃ« arkitekturorÃ« tradicionalÃ«, me vlera origjinale tÃ« punimit tÃ« gurit e drurit, gÃ«rshetuar me panelat metalike tÃ« periudhÃ«s sÃ« traditÃ«s me ato moderne. ElementÃ«t arkeologjikÃ« tÃ« siguruar nga gÃ«rmimet pÃ«rreth zonÃ«s periferike tÃ« qytetit, qÃ« datojnÃ« nga epoka e gurit e deri nÃ« ditÃ«t e sotme, shoqÃ«rojnÃ« kudo pÃ«rgjatÃ« pavionit me njÃ« fond arkeologjik, qÃ« pÃ«rmban mbi 500 objekte, kryesisht vegla pune, maja shigjetash, thika, mjete tÃ« ndryshme mbrojtÃ«se, punime guri e qelqi dekorative, tÃ« gjithÃ« tÃ« periudhave historike, nga Neoliti, 6 mijÃ« vjet Para Krishtit deri nÃ« MesjetÃ«n e vonÃ« tÃ« shekullit XVI. Interes paraqet dhe sektori i monedhave, qÃ« i pÃ«rkasin periudhÃ«s sÃ« Gentit dhe asaj romake, monedha greke e barbaike, venedikase, bizantine etj, me koleksione tÃ« madhÃ«sive tÃ« ndryshme.

Etnografia

Sektori i EtnografisÃ« i vendosur nÃ« katin e dytÃ« tÃ« ndÃ«rtesÃ«s, ka njÃ« fond me rreth 1500 objekte, qÃ« u pÃ«rkasin XVIII-XX, pjesa kryesore me prodhimet artizanale tÃ« qytetit dhe zonave tÃ« rrethinave, nga Zadrima, Ana e Malit, Postriba, zonat malore tÃ« MalÃ«sisÃ« sÃ« Madhe, Dukagjinit, Shllakut dhe rretheve tÃ« tjera si, Puka, Mirdita etj. NÃ« to tÃ«rheqin vÃ«mendjen veshjet karakteristike, qytetare, fshatare e malÃ«sore, shoqÃ«ruar me simbole tÃ« ndryshme qÃ« i pÃ«rkasin zonave tÃ« veÃ§anta. NjÃ« dhomÃ«, korridori dhe anekse tÃ« tjera prezantojnÃ« elementÃ« tÃ« shumtÃ« tÃ« historisÃ« shkodrane e mÃ« tej. Oxhaku, tavolina, raftet, qÃ« tÃ« gjitha tÃ« mbushura me elementÃ« tradicionale, mjete dhe pajisje shtÃ«piake, sende mobilimi shtÃ«piake si, qylyma, perde, mbulesa tryeze, qÃ« i shÃ«rbenin familjeve, etj. NÃ« dollapÃ«t me korniza xhami qÃ« mbajnÃ« brenda veshje komplete ose elementÃ«, janÃ« njÃ« e veÃ§antÃ« tjetÃ«r qÃ« tÃ« shoqÃ«ron nÃ« kÃ«tÃ« pavion sÃ« bashku me orendi druri me gdhendie si, rafte, tryeza, karrige, plot elementÃ« dekorativÃ« tÃ« ruajtura dhe tÃ« mirÃ«mbajtura me kujdes nga punonjÃ«sit e muzeut. Aty gjen enÃ« tÃ« pÃ«rdorimit tÃ« pÃ«rditshÃ«m si, kupa, pjata, tepsi, enÃ« uji prej qeramike, porcelan, metale, tangarÃ« zjarri, vegla pune tÃ« mjeshtrive tÃ« ndryshme tÃ« kovaÃ§it, argjendarit, lÃ«kurÃ«punuesit, bakÃ«rpunuesit, drugdhendÃ«sit, armÃ«punuesit, si dhe vegla muzikore tradicionale, lahuta, Ã§ifteli, fyej, zumare, saze.

TÃ« gjitha materialet qÃ« gjendeshin nÃ« 6 muzetÃ« e tjera u grumbulluan nÃ« Muzeun Historik, qÃ« Ã«shtÃ« i vetmi, pÃ«rveÃ§ atij qÃ« ndodhet nÃ« KalanÃ« Rozafat dhe tÃ« disa tÃ« tjerave nÃ« zonat e ndryshme tÃ« rrethit. NÃ« sektorin e BibliotekÃ«s ku punon Zamir Tafilica, gjendet njÃ« fond shumÃ« i pasur prej rreth 20 mijÃ« kopjesh, i cili mbulon gjithÃ« fushat e AlbanologjisÃ« dhe literatura tÃ« autorÃ«ve shqiptarÃ« e tÃ« huaj, nÃ« shumÃ« gjuhÃ« tÃ« huaja. Tafilica tregon se, librat mÃ« tÃ« vjetÃ«r i pÃ«rkasin shek. XVII, mes tÃ« cilÃ«ve, "Dottrina Christiana" tÃ« PjetÃ«r Budit tÃ« vitit 1618, "Istoria di Giorgio Castrioto detto Scander - Begh" i G.Biemm-it i vitit 1742. KÃ«tÃ« sektor e ka pasuruar sÃ« tepÃ«rmi edhe fondi prej mbi 2000 vÃ«llimesh i bibliotekÃ«s tÃ« familjes Pipa, dhuruar Muzeut Historik tÃ« ShkodrÃ«s nga familja.

20 mijÃ« njÃ«si arkivore me dokumente qÃ« datojnÃ« periudha tÃ« hershme

Ngjitur me pavionin e EtnografisÃ«, gjenden sektori i Arkivit dhe BibliotekÃ«s, pranÃ« tÃ« cilÃ«ve nÃ« njÃ« Ã§ardak tÃ« gjerÃ«, krahas tÃ« tjerave, tÃ«rheq vÃ«mendjen njÃ« tezgjah, me tÃ« cilin familjet e vjetra punonin pÃ«r endjen e produkteve tÃ« ndryshme nÃ« shÃ«rbim tÃ« jetÃ«s sÃ« pÃ«rditshme. NÃ« Arkiv gjenden rreth 20.000 njÃ«si arkivore, me dokumente tÃ« ndryshme qÃ« datojnÃ« periudha tÃ« hershme si, pergamena, dokumente tÃ« njÃ«sive administrative osmane, objekte e dokumente tÃ« figurave e ngjarjeve historike etj. Paulin Pero, punonjÃ«s i hershÃ«m i Muzeut tregon pÃ«r ATSH-nÃ« se, institucioni Ã«shtÃ« ngritur nÃ« vitin 1949 ku u mblodhÃ«n objektet e koleksionet e muzeumeve tÃ« JezuitÃ«ve e FranÃ§eskanÃ«ve. Sipas tij, Muzeu mÃ« parÃ« ishte vendosur nÃ« qendÃ«r tÃ« qytetit, pranÃ« Sahatit tÃ« Inglizit. QÃ« nga viti 1996, ai Ã«shtÃ« zhvendosur nÃ« mjediset e njÃ« banese karakteristike shkodrane, ndÃ«rtuar rreth fundit tÃ« shek. XIX, e cila ka statusin e Monumentit tÃ« KulturÃ«s. Pero shton se, deri nÃ« fillim tÃ« viteve '90-tÃ« nÃ« ShkodÃ«r funksiononin 7 qendra muzeale, tÃ« vendosura nÃ« shtÃ«pi private, qÃ« pas vitit 1990 iu kthyen ish-pronarÃ«ve tÃ« ligjshÃ«m, njÃ« pjesÃ« e tÃ« cilÃ«ve ia ndryshuan destinacionin.

Treni i ShkodrÃ«s - viti 1999

by **Laert** » 30 Jul 2010, 21:42

Pellumb Xhufi:

Ju rrÃ«fej statutet e ShkodrÃ«s tÃ« vitit 1330

Vitet 1330-1479 nÃ« ShkodÃ«r kishin statutet e tyre, ligjet qÃ« iu rregullonin jetÃ«n. TÃ« quajtura si njÃ« monument i vÃ«rtetÃ« i ShqipÃ«risÃ« mesjetare, teksti mÃ« i vjetÃ«r ligjor, produkt nÃ« territorin e ShqipÃ«risÃ«, kÃ«to ligje mesjetare akoma na habisin me "aktualitetin" qÃ« i karakterizon. Sipas historianit PÃ«llumb Xhufi, Statutet trajtojnÃ« probleme e shqetÃ«sime qÃ« mbeten tÃ« tilla edhe sot pas 7 shekujsh. NÃ« kÃ«tÃ« kuptim, Statutet e ShkodrÃ«s pÃ«rfaqÃ«sojnÃ« jo vetÃ«m njÃ« fakt shkencor e kulturor, por edhe njÃ« moment tÃ« jashtÃ«zakonshÃ«m edukativ. Sipas tij, ne kemi prova tÃ« qarta nga shekujt XII-XIII pÃ«r ekzistencÃ«n e gjykatave dhe pÃ«r ekzistencÃ«n e njÃ« kulture juridike nÃ« ShqipÃ«ri, veÃ§anÃ«risht nÃ« qytete, ndÃ«rkohÃ« qÃ« pÃ«rtej qyteteve fillonte mbretÃ«ria e sÃ« drejtÃ«s zakonore. MÃ« tej, nÃ« njÃ« intervistÃ« pÃ«r gazetÃ«n Xhufi tregon rÃ«ndÃ«sinÃ« e kÃ«tyre Statuteve, vlerat qÃ« mbart dhe pÃ«rmbajtjen e tyre.
Mund tÃ« na pÃ«rshkruani shkurt Statutet e ShkodrÃ«s dhe cila Ã«shtÃ« vlera e tyre?
Statutet e ShkodrÃ«s janÃ« njÃ« pÃ«rmbledhje ligjesh e normash juridike qÃ« kanÃ« rregulluar jetÃ«n e qytetit tÃ« ShkodrÃ«s nga vitet 1330, kur janÃ« shkruar, deri nÃ« 1479, vitin e pushtimit tÃ« qytetit nga turqit osmanÃ«. JanÃ« pra, njÃ« lloj "kushtetute", qÃ« pÃ«rmban njÃ«herÃ«sh norma tÃ« sÃ« drejtÃ«s publike, penale e civile. NÃ« EvropÃ«n mesjetare, Statutet ishin njÃ« dukuri e qytetit tÃ« organizuar nÃ« formÃ«n mÃ« tÃ« lartÃ«, nÃ« formÃ«n e komunÃ«s, pra e qytetit qÃ« vetÃ«qeverisej nga ligjet dhe nga institucionet e veta, tÃ« zgjedhura nÃ« mÃ«nyrÃ« "demokratike" nga asambleja e qytetarÃ«ve tÃ« lirÃ«. Deri tani ne kishim njoftime pÃ«r ekzistencÃ«n e statuteve pÃ«r njÃ« sÃ«rÃ« qytetesh shqiptare, si Ulqini, Tivari, DurrÃ«si, e natyrisht Shkodra. NjÃ« ide tÃ« pÃ«rafÃ«rt pÃ«r pÃ«rmbajtjen e tyre na e jepnin statutet e njohura e tÃ« botuara tÃ« Kotorrit e tÃ« BudvÃ«s, qÃ« gjithsesi i pÃ«rkisnin njÃ« zone periferike nÃ« raport me trojet shqiptare. Dekada mÃ« parÃ«, nÃ« 1920, Milan Shuflaj kishte zbuluar dhe botuar Statutet e Drishtit, tÃ« shek. XIV (ribotuar sÃ« fundi nÃ« njÃ« lidhje luksoze nga Dr. M. Ahmeti e Dr. E. Lala). Por, Drishti pÃ«rbÃ«nte njÃ« veÃ§ori nÃ« kuadrin e qyteteve mesjetare shqiptare. Ishte njÃ« qytet me identitet tÃ« fortÃ« fetar, njÃ« qytet me njÃ« numÃ«r tÃ« panumÃ«rt kishash ku jeta rrotullohej rreth katedrales e rreth figurÃ«s sÃ« ipeshkvit, qÃ« ishte njÃ«herÃ«sh autoriteti mÃ« i lartÃ« sa kishtar aq edhe laik. Statutet e Drishtit janÃ« "kushtetuta" e njÃ« republike kishtare, ku shumÃ« pak ose aspak pasqyrohen problematikat e njÃ« komune tÃ« vÃ«rtetÃ« mesjetare. KÃ«tu pra, qÃ«ndron edhe rÃ«ndÃ«sia e jashtÃ«zakonshme e zbulimit dhe e botimit tÃ« Statuteve tÃ« ShkodrÃ«s: nÃ«pÃ«rmjet tyre mÃ«sojmÃ« se si ishte organizuar e si funksiononte njÃ«ra nga qendrat mÃ« tÃ« rÃ«ndÃ«sishme qytetare tÃ« ShqipÃ«risÃ« nÃ« MesjetÃ«, si zgjidheshin organet e komunÃ«s: kÃ«shilltarÃ«t, gjyqtarÃ«t, kancelari, noterÃ«t, financierÃ«t, kreu i policisÃ« bashkiake e tÃ« tjerÃ«; Statutet pÃ«rcaktojnÃ« se cilat ishin raportet e komunÃ«s sÃ« ShkodrÃ«s me pushtetet e tjera fqinje, me Venedikun apo mbretÃ«rinÃ« e SerbisÃ«, gjithashtu cilat ishin raportet e brendshme, midis komunÃ«s e qytetarÃ«ve, midis qytetarÃ«ve dhe banorÃ«ve tÃ« hinterlandit bujqÃ«sor, cili ishte pozicioni i gruas, i fÃ«mijÃ«ve dhe i "emigrantÃ«ve" tÃ« huaj; statutet pÃ«rcaktojnÃ« ato qÃ« sot i quajmÃ« norma tÃ« bashkÃ«jetesÃ«s qytetare, duke pÃ«rcaktuar e duke mbrojtur me forcÃ«n e ligjit tÃ« gjitha llojet e marrÃ«dhÃ«nieve qÃ« ngÃ«rtheheshin brenda njÃ« qyteti tÃ« rÃ«ndÃ«sishÃ«m, siÃ§ ishte Shkodra.
Statutet e ShkodrÃ«s, ku janÃ« zbuluar dhe prej kujt?
Statutet e ShkodrÃ«s u zbuluan nÃ« vitin 1997, nÃ« fondet e Muzeut Correr nga njÃ« studiuese e apasionuar dhe mike e rrallÃ« e ShqipÃ«risÃ«, profesoresha Lucia Nadin, nga Venecia. KÃ«saj zonje, ShqipÃ«ria dhe nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« veÃ§antÃ« Shkodra, i detyrohen njÃ« numÃ«r zbulimesh e botimesh tÃ« Ã§muara pÃ«r historinÃ« e kulturÃ«n shqiptare. UnÃ« e kam shprehur edhe nÃ« raste tÃ« tjera: Shkodra do t'i bÃ«nte nder vetes nÃ« rast se do ta bÃ«nte qytetare tÃ« saj profesoreshÃ«n Nadin, kÃ«tÃ« zonjÃ« qÃ« me Statutet ka zbuluar rrÃ«njÃ«t e qytetÃ«rimit mesjetar tÃ« ShkodrÃ«s. Statutet u botuan nÃ« Itali nÃ« vitin 2002, me tekstin origjinal nÃ« njÃ« italishte dalmato-veneciane, me njÃ« pÃ«rkthim shqip tÃ« bÃ«rÃ« nga unÃ« e tÃ« shoqÃ«ruara nga studime tÃ« thelluara tÃ« zonjÃ«s Nadin e tÃ« studiuesve tÃ« tjerÃ«. Dua tÃ« them se ky botim me rÃ«ndÃ«si tÃ« jashtÃ«zakonshme ende nuk njihet e nuk vlerÃ«sohet sa duhet nga bota shkencore e kulturore kÃ«tu nÃ« ShqipÃ«ri. U prezantua pÃ«r herÃ« tÃ« parÃ« nÃ« vjeshtÃ«n e vitit 2002, nÃ« TiranÃ«. Por, nÃ« atÃ« rast, entuziazmin pÃ«r kÃ«tÃ« zbulim qÃ« nÃ« shkencÃ«n e nÃ« kulturÃ«n e njÃ« vendi vjen njÃ« herÃ« nÃ« 100 vjet, e prishÃ«n disa nga ata kritizerÃ«t e kudondodhur, tÃ« cilÃ«t nÃ« vend qÃ« tÃ« vlerÃ«sonin eventin, u kujdesÃ«n ta prishnin festÃ«n duke shprehur shqetÃ«simin se mos ky botim do t'u jepte dorÃ« "nacionalistÃ«ve" tanÃ« qÃ« tash e tutje tÃ« mburreshim me vlerat "sipÃ«rore" tÃ« qytetÃ«rimit shqiptar! E pra, Statutet e ShkodrÃ«s sjellin njÃ« dÃ«shmi tÃ« pakundÃ«rshtueshme pÃ«r nivelin e lartÃ« tÃ« shoqÃ«risÃ« mesjetare shqiptare, veÃ§anÃ«risht tÃ« asaj qytetare, nivel qÃ« edhe mÃ« parÃ« e kishin provuar studimet e zbulimet e kolosÃ«ve tÃ« shkencave albanologjike, si K. JireÃ§ek, M. Shuflaj etj.

Shkolla femnore e nxansve - ShkodÃ«r 1914

Si i kanÃ« rÃ«nÃ« nÃ« dorÃ« Statutet e ShkodrÃ«s Lucia Nadin?

NÃ« vitet 1990, zonja Nadin erdhi nÃ« ShqipÃ«ri si drejtoreshÃ« e Institutit Italian tÃ« KulturÃ«s. U prezantua kÃ«tu nÃ« kÃ«tÃ« detyrÃ«, duke bÃ«rÃ« tÃ« njohura pÃ«r publikun e pÃ«r botÃ«n akademike shqiptare njÃ« sÃ«rÃ« zbulimesh, hartash e dokumente tÃ« vjetra, tÃ« rrÃ«muara prej saj nÃ« arkivat e Venedikut. Me kÃ«tÃ« lÃ«ndÃ« tÃ« panjohur u ushqyen nÃ« vitet 1995-1998 njÃ« sÃ«rÃ« botimesh e ekspozitash tÃ« realizuara sa nÃ« TiranÃ«, aq edhe nÃ« ShkodÃ«r e Venecie, tÃ« cilat hodhÃ«n njÃ« dritÃ« tÃ« re pÃ«r marrÃ«dhÃ«niet e ShqipÃ«risÃ« me Venedikun nÃ« MesjetÃ«. PikÃ«risht nÃ« vitin 1997, Prof. Nadin ra nÃ« gjurmÃ« tÃ« Statuteve tÃ« ShkodrÃ«s, tÃ« cilÃ«t i gjeti mÃ« nÃ« fund nÃ« BibliotekÃ«n e Muzeut Correr, aty ku, deri atÃ«herÃ«, askujt nuk i kishte shkuar nÃ«pÃ«r mend se do mund tÃ« kishte gjÃ«ra interesante pÃ«r ShqipÃ«rinÃ«. Statutet, siÃ§ thashÃ«, u botuan nÃ« 2002. Nga ajo kohÃ«, Prof. Nadin ka botuar edhe studime tÃ« tjera mbi marrÃ«dhÃ«niet e ShqipÃ«risÃ« me Venedikun nÃ« MesjetÃ«, siÃ§ Ã«shtÃ« edhe libri i fundit: "ShqiptarÃ«t nÃ« Venedik shek. XV-XVI: nga emigrimi nÃ« integrim".
A ka pasur traditÃ« juridike nÃ« ShqipÃ«ri para shek. XIV, kohÃ« sÃ« cilÃ«s i pÃ«rkasin Statutet e ShkodrÃ«s?
Statutet e ShkodrÃ«s janÃ« dÃ«shmia e parÃ« e shkruar e sÃ« drejtÃ«s pozitive autoktone. MÃ« pÃ«rpara nÃ« ShqipÃ«ri ka vepruar e drejta zakonore vendase, e pÃ«r Ã§Ã«shtje tÃ« veÃ§anta funksiononte edhe e drejta bizantine. Ne kemi prova tÃ« qarta nga shekujt XII-XIII pÃ«r ekzistencÃ«n e gjykatave dhe pÃ«r ekzistencÃ«n e njÃ« kulture juridike nÃ« ShqipÃ«ri, veÃ§anÃ«risht nÃ« qytete, ndÃ«rkohÃ« qÃ« pÃ«rtej qyteteve fillonte mbretÃ«ria e sÃ« drejtÃ«s zakonore. KÃ«tyre tÃ« fundit (bonos usus), u bÃ«jnÃ« jehonÃ« njÃ« sÃ«rÃ« marrÃ«veshjesh qÃ« shqiptarÃ«t kanÃ« bÃ«rÃ« me perandorÃ«t bizantinÃ« Manuel I Komnen e Andronik II Paleolog (shek. XII-XIV), apo me Mbretin Karl I Anzhu tÃ« SicilisÃ«, nÃ« 1271. KÃ«to marrÃ«veshje konfirmojnÃ« autonominÃ« e qyteteve e tÃ« feudalÃ«ve shqiptarÃ«, pra i pÃ«rkasin fushÃ«s sÃ« tÃ« drejtÃ«s publike. Kjo traditÃ« autonomiste pasqyrohet edhe nÃ« Statutet e ShkodrÃ«s: kapitulli i parÃ« i tyre Ã«shtÃ« njÃ« konfirmim i thÃ«nies "ajri i qytetit tÃ« bÃ«n tÃ« lirÃ«", qÃ« karakterizonte nÃ« mesjetÃ« qytetet e EvropÃ«s. Sipas tij, Ã§do i huaj qÃ« vinte tÃ« strehohej nÃ« ShkodÃ«r, merrej nÃ« mbrojtje nga qyteti dhe detyrohej t'i bindej vetÃ«m autoriteteve dhe ligjeve (statuteve) tÃ« tij. NÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« qartÃ«, Statutet e ShkodrÃ«s kanÃ« marrÃ« e integruar edhe mjaft institucione tÃ« tjera nga e drejta zakonore, si p.sh, institucionin e besÃ«s, qÃ« trajtohet nÃ« njÃ« kapitull tÃ« veÃ§antÃ«, apo institucionin e gjakmarrjes. PÃ«r tÃ« emÃ«rtuar kÃ«tÃ« fenomen tÃ« fundit, Statutet na befasojnÃ« kur pÃ«rdorin termin "urazhba", qÃ« Ã«shtÃ« njÃ« fjalÃ« e huazuar nga serbishtja. Kjo provon atÃ« qÃ« M. Shuflaj e kishte pohuar njÃ« shekull mÃ« parÃ«, ende pa i njohur Statutet e ShkodrÃ«s, d.m.th, qÃ« edhe vetÃ« gjakmarrja Ã«shtÃ« njÃ« institucion qÃ« shqiptarÃ«t e huazuan nga sllavÃ«t kur ranÃ« nÃ« kontakt me ta, pas shek. VIII.
MeqenÃ«se Ã«shtÃ« njÃ« statut ligjor, a mund tÃ« na pÃ«rmendni ndonjÃ« ligj interesant tÃ« tij, tÃ« cilin ju e gjykoni tÃ« veÃ§antÃ« pÃ«r kohÃ«n, rrethanat dhe pÃ«rmbajtjen?
Po filloj me nenin 228, qÃ« rezervon pÃ«r krimin e tradhtisÃ« dÃ«nimin mÃ« tÃ« rÃ«ndÃ«, prerjen e kokÃ«s dhe konfiskimin e gjithÃ« pasurive. DÃ«nim veÃ§anÃ«risht tÃ« rÃ«ndÃ« merrte edhe ai qÃ« e fyente tjetrin duke e quajtur "tradhtar", 500 hyperperÃ« (neni 92), nÃ« njÃ« kohÃ« qÃ« vetÃ« plagosja dÃ«nohej me vetÃ«m 50 hyperperÃ« (neni 246). Me 50 hyperperÃ« gjobÃ« dhe me humbjen e Ã§Ã«shtjes dÃ«nohej qytetari qÃ« pÃ«rdorte dokumente tÃ« falsifikuara (neni 141). Por, dÃ«nohej me 100 hyperperÃ« personi qÃ« guxonte mÃ« shumÃ« dhe falsifikonte vulÃ«n e KomunÃ«s (neni 248). NÃ« ShqipÃ«ri prerja e mjekrÃ«s ishte konsideruar tradicionalisht njÃ« fyerje tepÃ«r e rÃ«ndÃ« pÃ«r njÃ« burrÃ«, dhe nÃ« fakt Statutet dÃ«nonin me 50 hyperperÃ« autorÃ«t e saj, mÃ« rÃ«ndÃ« edhe se vetÃ« vrasja ose plagosja (neni 239). Statutet i njohin gruas tÃ« drejta mjaft tÃ« gjÃ«ra, tÃ« pakrahasueshme me ato tÃ« Kanunit tÃ« LekÃ« Dukagjinit: gruas i jepej me ligj gjysma e pasurisÃ« sÃ« familjes. Neni 255 dÃ«nonte me gjobÃ« tÃ« rÃ«ndÃ« atÃ« qÃ« fyente e qÃ« vinte dorÃ« mbi njÃ« grua (8 hyperperÃ«) dhe me gjobÃ« shumÃ« mÃ« tÃ« rÃ«ndÃ«, 50 hyperperÃ«, atÃ« qÃ« tentonte tÃ« pÃ«rdhunonte (neni 256). NjÃ« grup i tÃ«rÃ« nenesh trajton probleme tÃ« ndÃ«rtimit e tÃ« menaxhimit urban. KÃ«shtu, p.sh, neni 12 pÃ«rcakton se kush ndÃ«rton njÃ« shtÃ«pi tÃ« re, nuk mund tÃ« hapÃ« portÃ« apo dritare pÃ«rballÃ« fqinjit. Neni 24 dÃ«non me gjoba tÃ« rÃ«nda ata qÃ« hedhin plehrat nga dritarja. Statutet parashikojnÃ« masa tÃ« rÃ«nda edhe pÃ«r ata qÃ« fyenin ose plagosnin gjykatÃ«sit e funksionarÃ«t e tjerÃ« tÃ« komunÃ«s pÃ«r shkak tÃ« detyrÃ«s, pÃ«r vjedhÃ«sit, pÃ«r dÃ«mtuesit e pasurisÃ« private ose publike. TrajtojnÃ« gjithashtu me hollÃ«si Ã§Ã«shtje qÃ« lidhen me zgjedhjen e nÃ«punÃ«sve tÃ« komunÃ«s e kompetencat e tyre, me administrimin e drejtÃ«sisÃ«, me menaxhimin e familjes, martesÃ«n, testamentin, trashÃ«giminÃ«, kujdesin pÃ«r fÃ«mijÃ«t e pÃ«r prindÃ«rit etj. NÃ« fund, vlen tÃ« pÃ«rmendet neni 5, i cili i detyron qytetarÃ«t ta njohin pÃ«rmbajtjen e statuteve nÃ« fjalÃ«. Statutet, pra, trajtojnÃ« probleme e shqetÃ«sime qÃ« mbeten tÃ« tilla edhe sot pas 7 shekujsh. NÃ« kÃ«tÃ« kuptim, Statutet e ShkodrÃ«s pÃ«rfaqÃ«sojnÃ« jo vetÃ«m njÃ« fakt shkencor e kulturor, por edhe njÃ« moment tÃ« jashtÃ«zakonshÃ«m edukativ. Gjykoj se nuk e teproj po tÃ« propozoj qÃ« kÃ«to statute tÃ« futen nÃ« programet e shkollÃ«s e mesme e tÃ« pÃ«rbÃ«jnÃ« thelbin e lÃ«ndÃ«s qÃ« nÃ« kohÃ«n time quhej "EdukatÃ« Qytetare".
Fatmira Nikolli, G. Shqiptare, 04.02.2010

by **Laert** » 16 Oct 2010, 13:04

Nga Fritz RADOVANI:

MÃ‹SUESI SANDER TROSHANI
ISHTE MODEL I QYTETARISÃ‹ SHKODRANE
(1929 â€“ 2010)

Ishte muej gusht i vitit 1993 kur po ndigjojshe me vemendje shpjegimet e Dom Mikel Koliqit rreth biografisÃ« sÃ« Tij. Ndaloi pÃ«r pak kohÃ« dhe nÃ« tÃ« gjithÃ« ata njerzÃ« qÃ« zuni nÃ« gojÃ« nga tÃ« njohtunit e brezit tÃ« Tij tÃ« vjeter shkodranÃ« veÃ§oi emnin e njÃ« miku tÃ« vet, mÃ«suesin e njohtun Pjeter Troshaniâ€¦kryesisht per tiparet e Tija burrnore.
Ishte emni i babes sÃ« mikut tem Sandrit edhe ky mÃ«sues si i ati, njÃ« djalÃ« qÃ« posa kishte fillue punÃ«n e mÃ«suesit nÃ« Dukagjin kishte pasÃ« rastin me u njohtÃ« me metoden e tÃ« mÃ«suemit me disa klasa fillore kolektive, gja tÃ« cilen e kishte vazhdue po ashtu edhe nÃ« ShirokÃ«, ku tashma njihej si metodist i asaj mÃ«nyrÃ« tÃ« mÃ«suemit nÃ« qarkun e Shkodres. Flas per kohen qÃ« u njohÃ«m nÃ« vitin 1956 nÃ« kabinetin metodik tÃ« Shkodres ku unÃ« ishe me punÃ« disenjator. Edhe pse Sandri ishte dhetÃ« vjet ma i madh se unÃ« me moshÃ« mbas pak kohe nuk dallohej ky ndryshim mes nesh nÃ« mardhanjet tona shoqnore qÃ« shpejt u kÃ«thyen nÃ« miqÃ«sore po, por dhe tÃ« pÃ«rjetshme deri sot qÃ« Miku i em nuk jeton ma. Pra, jo pak, por 54 vjet miq!
Sander Troshani ishte njÃ« mÃ«sues qÃ« dinte â€œme mÃ«sueâ€ dhe per tÃ« gjithÃ« ata qÃ« e njohtÃ«n Ai kujtohet per natyren e Tij pa ma tÃ« voglen kreni dhe gjithmonÃ« modest. Fillova nga kjo cilÃ«si e Tij, sepse ishte kjo qÃ« Sandrin e bani tÃ« dashtun dhe shumÃ« tÃ« respektuem aty ku Ai punoi dhe ku Ai komunikoi me njerzit gjithÃ« jeten e Tij. Sander Troshani kishte tÃ« gjitha mundÃ«sitÃ« me ecÃ« atÃ«herÃ« kur Atij i ofruen post dhe privilegje po tâ€™ ishte shumÃ« pak karrierist apo adhurues i sistemit komunist, mbasi Atij nuk i mungonte as shtytja as pÃ«rkrahja nga disa njerÃ«z edhe tâ€™afert tÃ« cilÃ«t nuk arritÃ«n kurr me depertue nÃ« mbrendi tÃ« shpirtit dhe tÃ« mendimit Tij tÃ« formuem nga Baba dhe Nana e Tij tÃ« nderuem nÃ« mjedisin shkodranÃ«. Sandri nuk ishte indiferent ndaj gjendjes politike dhe ekonomike tÃ« shoqnisÃ« shqiptare, ndonse ishte shumÃ« i matun dhe i kujdesshÃ«m me tÃ« gjithÃ«, mbasi spijunÃ«t e sigurimit komunist kishin mÃ«rrijtÃ« me depertue deri mbrenda rrethit tÃ« afert tÃ« familjes e, kjo gja tek Sandri kishte ndikue pÃ«r me krijue njÃ« neveri deri nÃ« urrejtje pÃ«r sistemin komunist. Ai nÃ« rrethin shoqnor me sjelljen e vet dhe kÃ«shillat e vazhdueshme arriti me na formue dhe me na edukue edhe ne mÃ«nyren e tÃ« sjellunit me njerzit dashakÃ«qijÃ«, tue i dhanÃ« me kuptue atyne se ne jemi vetem mÃ«sues fÃ«mijÃ«sh e asgja ma shumÃ«, â€œcilÃ«siâ€ qÃ« na mbrojti nga rreziku i madh ku u rranue dhe u shpartallue pjesa e madhe e rinisÃ« shkodrane dhe e asaj shqiptareâ€¦Ai jo vetem njihte pasojat qÃ« sillte survejimi i sigurimit, apo ma keq angazhimi nder metastazat e tij, pra ajo ma e randsishmja per ne ishte mÃ«nyra sesi na duheshim me u ruejtÃ« mos me hy fare nÃ« ato drrasa tÃ« kalbuna ku na rrezikohej gjithÃ« jeta sikur tÃ« venim ndÃ«r to edhe majat e gishtaveâ€¦e, kjo asht meritÃ« e veÃ§antÃ« e Sandrit, qÃ« Ate e ban tÃ« paharrueshÃ«m e shpeshÃ« shpetimtarÃ« tÃ« rrethit tone tÃ« ngushtÃ« shoqnor edhe pse sot mjaft prej Tyne nuk rrojnÃ« ma si, Zef Luigj Mjeda, Mark Ã‡efa, Lorenc Mazi etj. tÃ« cilÃ«t ishin dhe mbeten perjetsisht Burra tÃ« Nderuem shkodranÃ«. MprehtÃ«sia dhe squtÃ«sia e Sandrit qendron pikÃ«risht nÃ« mÃ«nyren modeste me tÃ« cilen Ai na shmangte nga Ã§do rrugÃ« qÃ« na si tÃ« rinjÃ« mund tÃ« hynim pa ditÃ« se ku dalim dhe, tue analizue sot mÃ«simet dhe kÃ«shillat e Sandrit mund tÃ« tham me plot gojÃ« se Sandri asht kenÃ« dhe mbetet njÃ« nga Ata Burra qÃ« kishte njÃ« intuitÃ« tÃ« lindun per me edukue rininÃ« antikomuniste.

shiroka [Shiroka - 1930].jpg

Shiroka - Me pamje nga kisha Katolike - NÃ« sfond Vila e Ahmet Zogut[ - 1930/b]

Kjo veti kryesisht shoqnohej me njÃ« humor tÃ« hollÃ« qÃ« fliste pak e ne ma tÃ« rijve nÃ« moshÃ« na mÃ«sonte shumÃ«. Ata qÃ« e njohten afer nuk besoj se mund tÃ« harrojnÃ« qeshjen e Tij nÃ«nbuzÃ« por kurr fyese. Syni i shndriste kur shihte pelqimin apo miratimin e mendimit tÃ« Tij korrigjues. GjithmonÃ« mÃ«simet e Tij lidheshin me shembuj nga jeta e personaliteteve dhe njerzve tÃ« ditun qÃ« ka nxjerrÃ« gjithnjÃ« qyteti i Shkodres, ndonse me humor shpesh ata Ai ia dedikonte ShirokÃ«sâ€¦
Sandri nuk asht kenÃ« asnjÃ«herÃ« i shkÃ«putun nga bota e kulturÃ«s dhe artit edhe pse kishte mundÃ«si me shkrue por edhe me i botue shkrimet e veta. ShumÃ« pak ka lanÃ« tÃ« shkrueme nga eksperienca e vet metodike dhe pedagogjike, mbasi nuk pranonte me njollosÃ« edukaten, kulturen dhe traditat qytetare shkodrane me parimet e shkollÃ«s dhe shoqnisÃ« komuniste. Ai asht i pari qÃ« ka shkrue historikun e shkollÃ«s sÃ« ShirokÃ«s, mbas vitit 1944 tue e cilÃ«sue si shkollÃ« shqipe tÃ« parÃ«, njÃ«kohsisht edhe e hapun para asaj tÃ« KorÃ§Ã«s, gja e cila vente nÃ« diskutim edhe diten e 7 marsit si â€œDita e MÃ«suesitâ€, datÃ« qÃ« ka shlye krejtÃ« historinÃ« e vertetÃ« dhe shumÃ« tÃ« vjeter tÃ« shkollave tona, tue fillue nga ajo e PÃ«dhanÃ«s e vitit 1639 e sa tjera mbas saj. Sandri nÃ« atÃ« artikull madje shenon edhe se asht bazue nÃ« dokumentacionin e KishÃ«s sÃ« ShirokÃ«s qÃ« ishte i ruejtun pranÃ« ArgjipeshkvisÃ« Metropolitane tÃ« Shkodres, gja e cila i binte ndesh tÃ« gjithÃ« dokumentave tÃ« shtetit komunist shqiptar, i cili perditÃ« e pernatÃ« punonte per falsifikimin e tyne. Aty nÃ« atÃ« historik Sandri nuk mjaftohet me kaq, por edhe shenon emnat e shumÃ« personave qÃ« nga komunistÃ«t apo pseudointelektualÃ«t e asaj kohÃ« u konsideronin si armiqÃ«...E kjo, mos harroni se nuk ishte gja e vogel dhe e paguximshme pÃ«r atÃ« kohÃ« kur Sandri kÃ«ta dokumenta po i shpallte botnisht nÃ« shtyp. Lexuesit besoj kujtojnÃ« edhe studjuesin Gjush Sheldija, i cili per disa dekada nuk asht njohtÃ« si i tillÃ«, vetem se kerkonte me nxjerrÃ« nÃ« shesh tÃ« vÃ«rteten e mohueme historike tÃ« kulturÃ«s sÃ« Shkodres.
NÃ« shkrimet e Tija tÃ« pakta me karakter pedagogjik Sander Troshani ishte nder tÃ« parÃ«t dhe tÃ« paktit qÃ« nuk â€œdinteâ€ ma ba hymje nder ta, ku meritat historike i perkisnin PPSH, apo ideve marksiste â€“ leniniste qÃ« kishin pushtue mendjen dhe zemren e shkruesve servil tÃ« asaj kohÃ«. Kjo asht njÃ« dishmi e saktÃ« qÃ« tregon karakterin burrnor dhe tÃ« pathyeshem tÃ« Sandrit. Ai me kÃ«te qendrim vertetÃ« mbeti vetem mÃ«sues, por mbeti mÃ«sues i nderuem dhe i respektuem nga gjithÃ« opinioni shkodranÃ«. Ai nderohej nga tÃ« gjithÃ« ishnxanÃ«sit e Tij edhe per qendrimin moral si mÃ«sues, por ajo qÃ« do tÃ« ve nÃ« dukje asht se Ai mbeti pergjithmonÃ« njÃ« edukator i dashtun edhe per prindÃ«t e sa e sa brezave qÃ« patne fatin me kalue fÃ«mijt e tyne nder bankat e shkollave ku Sandri, me dashni e perkushtim punoi pa u kursye pÃ«r edukimin e rinisÃ« shqiptare. Edhe pse kishte vite qÃ« ishte largue nga fshati i ShirokÃ«s, Ai jo vetem kujtohej me respekt nga shiroksit, por edhe konsiderohej njÃ« nga mÃ«suesit e pazevendsueshem nÃ« kohen mbas Tij.
Pak vite punoi edhe nÃ« Shkoder, kur mosha po bante punen e vet. Edhe pse Ai ishte nÃ« pension, kujtoj gjithmonÃ« ishnxanÃ«sit kur kalonin pranÃ« dhe posa e shihnin Sandrin nxirrnin duert nga xhepat pÃ«r me pÃ«rshndetÃ« mÃ«suesin e vjeter tÃ« tyne, per tÃ« cilin nuk i mungonte kurr nderimi i njÃ« kohe tÃ« papersÃ«ritshme kur edukoheshin prej Tij.
NÃ« vitin 1990 mÃ« pat tregue sesi nÃ« mbasdreken e datÃ«s 10 Nandor, diten e shtune para se tÃ« thohej Mesha e parÃ« nÃ« RÃ«maj nga Don Simon Jubani, i kishte shkue nÃ« shtÃ«pi sekretaria e partisÃ« e rrethit tÃ« Shkodres, Maria Gjoni dhe i kishte kerkue qÃ« bashkÃ« me vllaun e njÃ« miku tÃ« Sandrit (Rr.Nd.P.) me dalÃ« dhe me pa nga njÃ« gjips i komitetit tÃ« partisÃ« tek shkolla pyjore se kush nga arÃ«simtarÃ«t atÃ« ditÃ« do tÃ« shkonte nder vorre... Sandri atyperaty i kishte refuzue kerkesen e saj, por ishte aq i zemruem me te dhe vllaun e mikut tÃ« vet, sa nuk e kishe pa ndonjÃ«herÃ« aq tÃ« shqetsuem gjithÃ« vitet e miqÃ«sisÃ« sonÃ«, dhe ajo qÃ« e bante me shperthye me aq duf ishte kerkesa e Marijes per me u ba spijun kur komunizmit po i mbulohej vorri nga Don Simoni. Ishte hera e parÃ« nÃ« jeten teme qÃ« nga goja e Sandrit ndigjova njÃ« shprazje kupe tÃ« mbushun me njÃ« urrejtje tÃ« papermbajtun per sistemin komunist dhe sigurimin e shtetit. GjithÃ« vitet e shoqnisÃ« sonÃ« unÃ« nuk kujtoj njÃ« fjalÃ« banale tue dalÃ« nga goja e Atij burri edhe kur ishte mjaft i rij me moshÃ«, mbasi vetÃ« edukata e Tij ishte tipike e njÃ« djali tÃ« rritun dhe tÃ« edukuem nÃ« njÃ« mjedis shumÃ« tÃ« formuem shkodranÃ«. Sandri qÃ« nÃ« njohjen e parÃ« me te, prezentonte origjinen e vet dhe ishte aq i Ã§ilter sa tÃ« joshte per vete. UnÃ« nuk di asnjÃ« rasÃ« qÃ« njÃ« shok apo mik i yni tÃ« kenÃ« shpreh dyshim per ndonjÃ« fjalÃ« tÃ« Sandrit ndonjÃ«herÃ«, sepse, Ai ishte gjithmonÃ« i saktÃ« dhe korrekt. Sandri asht njÃ« nga ata qÃ« verteton thanjen e vjeter se â€œshokÃ«t e Tij shpesh nuk persÃ«riten ma...â€
Shpirti i Tij i paster lexohej dhe shihej nÃ« FÃ«tyren e Tij, nÃ« buzqeshjen e Tij, nÃ« paraqitjen e Tij, nÃ« fjalen e Tij dhe nÃ« Ã§do veprim tÃ« Tij, sepse, gjithshka ishte e lindun dhe e brumosun me edukaten familjare tÃ« Sandrit qÃ« pamÃ«dyshje ishte pasqyrÃ« e qytetarisÃ« shkodrane.
Me daten 9 Tetor 2010 Sander Troshani nÃ« moshen 81 vjeÃ§are ndrroi jetÃ«.
Me daten 9 Tetor Shkodra humbi njÃ« nga Burrat ma tÃ« nderuem tÃ« Saj...
Sander Troshani ishte me tÃ« gjitha tiparet e qytetarisÃ« sÃ« paster tÃ« Shkodres.
Ai mbetet model i Burrit ShkodranÃ« per brezat e ardhshme!

[b]Melbourne, 13 Tetor 2010.

by **Laert** » 18 Oct 2010, 16:19

148-vjetori i lindjes sÃ« kardinalit AleksandÃ«r Albani - Papa Shqiptar nga Shkodra

16/10/2010 9.42.08
(16.10.2010 RV)MÃ« 16 tetor 1862 lindi nÃ« Urbino tÃ« ItalisÃ« kardinali AleksandÃ«r Albani, bir i familjes sÃ« famshme italiane me origjinÃ« shqiptare, Albani, i pari i sÃ« cilÃ«s mendohet tÃ« ketÃ« qenÃ« Kel Laca, ikur nga Shkodra gjatÃ« sulmit tÃ« tmerrshÃ«m turk tÃ« vitit 1464. Ai zuri vend nÃ« Urbino tÃ« ItalisÃ«, ku i lindÃ«n dy djem, qÃ« nisÃ«n tÃ« pÃ«rdorin pÃ«r herÃ« tÃ« patÃ« llagapin Albani. Fillimisht AlbanÃ«t ndoqÃ«n karrierÃ«n ushtarake, ndÃ«rsa aty nga fillimi i shekullit XVI u lidhÃ«n ngushtÃ« me Kurien Romake, nÃ« kohÃ«n kur nÃ« selinÃ« e ShÃ«n Pjetrit ishte papa Urbani.
NjÃ«ri nga nipat e Kel LacÃ«s, Giovan Francesco Albani, ndoqi karrierÃ«n kishtare, duke u bÃ«rÃ« kardinal e papÃ« me emrin Klementi XI. Me tÃ« fillon radha e gjatÃ« e kardinajve Albani, njÃ«ri nga tÃ« cilÃ«t Ã«shtÃ« edhe Aleksandri (1672-1779), nip i PapÃ«s Klementi XI dhe mbrojtÃ«s i famshÃ«m i arteve e i artistÃ«ve.
Me pasion tÃ« madh pÃ«r artin, ai mblodhi njÃ« koleksion tepÃ«r tÃ« pasur veprash tÃ« ndryshme arti, sidomos shtatoresh tÃ« lashta. Ky koleksion u bÃ« bÃ«rthama e njÃ«rit nga muzetÃ« mÃ« tÃ« pasura tÃ« ItalisÃ«, vilÃ«s-muze tÃ« rrugÃ«s Salaria nÃ« RomÃ«, ndÃ«rsa nÃ« pallatit tjetÃ«r, nÃ« zonÃ«n e Quattro Fontane, ngriti njÃ« nga bibliotekat mÃ« tÃ« famshme tÃ« kohÃ«s, punÃ«n pÃ«r themelimin e sÃ« cilÃ«s e la nÃ« duart e studiuesit tÃ« famshÃ«m gjerman tÃ« arteve, Vinkelman.

Fogurja e ZojÃ«s sÃ« ShkodrÃ«s largohet pÃ«r nÃ« Genasano - Xhenazano - nÃ« periferi tÃ« RomÃ«s, ku u ngritÃ« Kisha qÃ« ndodhet edhe sot

Chiesa parrocchiale, altare del Buon Consiglio, tela raffigurante il miracolo della traslazione dellâ€™immagine della Madonna da Scutari (Albania) a Genoano.

ShumÃ« shpejt si muzeu, ashtu edhe biblioteka, u kthyen nÃ« qendra tÃ« kulturÃ«s arbÃ«reshe, gjÃ« qÃ« shpjegon qartÃ« se kardinali nuk e kishte harruar atdheun e origjinÃ«s.
Familja u shua me vdekjen e Filip Albanit mÃ« 1852, ndÃ«rsa vijoi tÃ« jetojÃ« nÃ« Bergamo njÃ« degÃ« tjetÃ«r e saj, nga e cila gjithashtu dolÃ«n njerÃ«z tÃ« shquar.

by **Laert** » 19 Oct 2010, 22:56

At Donat Kurti O.F.M.

VEPRA KULTURALE E ELEMENTIT KATOLIK NÃ‹ SHQIPNI

Veprimi i katolikÃ«ve nÃ« Shqipni kje i vijueshÃ«m Ã§â€™prej fillimit tÃ« kristjanizmit e deri ndÃ«r ditÃ«t tona;por, prej pushtimit otoman fati i vendit tonÃ« kje nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« jashtzakonshme i kobÃ«shÃ«m, mbasi na ndau ndÃ«rmjet vedit, na dha rrugat e mÃ«rgimit, na dÃ«rmoi, na Ã§farosi gati krejt, kÃ«shtu, edhe vÃ«primi i elementit katolik pÃ«r kah kultura mund tÃ« ndahÃ«t dyshÃ«:
1) Veprimi i katolikÃ«ve sa kombi qindroi nÃ« besimin e krishtenÃ«, e
2) Veprimi i katolikÃ«ve gjatÃ« pesÃ« shekujsh robni, errÃ«sinet e ligÃ«shtijet.
NjÃ« qi shikon ndÃ«r ledhÃ«t e kaklopve tÃ« hershÃ«m bloqet e shkamijve tÃ« rÃ«nduem njeni mbi tjetrin gjatÃ« korrizit tÃ« kalave, mund tÃ« sajojÃ« njÃ«farÃ« ideje pÃ«r fuqi tÃ« jashtzakonshme e pÃ«r trup tÃ« lidhun, qi kanÃ« pasÃ« njerÃ«zit motit. Prap edhe njÃ« qÃ« kalon nÃ«pÃ«r AthinÃ« a nÃ«pÃ«r RomÃ«, i vÃ«renÃ« me kujdes tepricat e tempujve, tÃ« skulpturÃ«s e tÃ« artit e, mund ta Ã§ojÃ« mendÃ«n tek madhnia, te pÃ«rparimi, te luksi, te kultura e atyne kryeqytetÃ«ve tÃ« fuqishme. KÃ«shtu na bije rasa edhe nÃ© me mendue pÃ«r
vÃ«prim tÃ« katoliÃ§izmit gjatÃ« 14 shekujve tÃ« parÃ«.
Aty-kÃ«tu ndeshim ndÃ«r rrÃ«nime tÃ« kishave, tÃ« ledhÃ«ve, tÃ« qytetzave e t' urave tÃ« herÃ«shme. Gojdhana na i shumon pÃ«rgjithÃ«vend e pÃ«r Ã§do katund. Ato pak viza arkitekture na diftojnÃ« madhninÃ« e atyne mbeturinave shenjte; do copa afreskÃ«sh me ngjyemje tÃ« gjalla na tregojnÃ« dorÃ«n e mÃ«sueme tÃ« piktorÃ«ve, qi u rritÃ«n nÃ« vendin tonÃ«. NdonjÃ« kumbonÃ« piramidale me mbishkrim tÃ« thjeshtÃ« e me kumbim tÃ« tingllueshÃ«m na kallxon pÃ«rparimin e mjeshtrive edhe nÃ« Shqipni. NdonjÃ« mÃ«rmer i zgavrruem prej dalte do me na flasÃ« pÃ«r kohÃ« tÃ« herÃ«shme; por asht thÃ«rmue prej mizorisÃ« s'anmikut e tÃ« motÃ«ve e, s' na ep kurrfarÃ« drejtimit. TjetÃ«r nuk gjejmÃ« pÃ«rveÃ§ lavdeve e nderimÃ«ve, me tÃ« cillat tÃ« tonÃ«t e tÃ« huejt pÃ«rshÃ«ndesin ndÃ«r shkrime tÃ« veta kulturÃ«n e katolikÃ«ve Shqiptar.
Marin Barleti tue na kallxue jetÃ«n e Skanderbegut, ma tÃ« madhit fatos tÃ« kristjanizmit, ban aty-kÃ«tu pÃ«rshkrime tÃ« gjalla e poetike qytetÃ«sh, ndÃ«rtesash e monumentÃ«sh, sidomos nÃ« DurrÃ«s, nÃ« KrujÃ« e nÃ« LezhÃ«; pÃ«rmendÃ« njerÃ«z tÃ« mÃ«dhaj e tÃ« pÃ«rpjekuna diplomatike; kisha, prelatÃ«, dhanti tÃ« Ã§mueshme etj., sende tÃ« gjitha, qÃ« nÃ«nkuptojnÃ« njÃ« pÃ«rparim e njÃ« kulturÃ« vertetÃ« tÃ« lulÃ«zueme.
Prof. Giuseppe Gelcich, njÃ« ndÃ«r studjuesit ma tÃ« njohtunit e ma me autoritet tÃ« vjetÃ«rsive shqiptare, tue folÃ« pÃ«rmbi zhvillim tonÃ« kultural, para tÃ« XV shekull,thotÃ«:
"Shqiptari i pajisun prej natyre me kuptim tÃ« fortÃ« e me njÃ« shijim tÃ« bukur, kishte stolisÃ« qytetÃ«t e veta me pÃ«rmendore (monumenta) artistike fort tÃ« Ã§mueshme e, deri qi kÃ«ta qytete ranÃ« rrafsh pÃ«rtokÃ« prej zjarmit e pezmit t' anmikut, s'pranÃ« tue dÃ«rgue me shumicÃ« materiale argjanti, fildishi, kureli, kriri (zadefi), si edhe shkallme, armÃ« e enÃ« remi tÃ« punueme me mjeshtri e hollim tÃ« madh, gjithkah nÃ«pÃ«r Ballkan e ndÃ«r vise, kÃ«ndej e andej detit. Petkat mandej tÃ« qÃ«ndisuna n' ar pÃ«r bukuri, qÃ« u pÃ«rdornin nÃ« Ballkan pÃ«r stoli shtati e shtÃ«pije, vinin edhe kÃ«to prej andej. Arti rromanesk nÃ« Dalmaci pat shkasin ma tÃ« madhin e tÃ« parÃ«t apostuj prej Shqipnie.â€ KÃ«ta ndodhÃ«n sa mbretnonte paqa nÃ« vendin tonÃ«, pse, si nisÃ«n m' u dyndÃ« shqiptarÃ«t katolikÃ«, gjithÃ« pÃ«rparimin, kulturÃ«n e influksin e tyne kah Dalmacia, Gelcich e pÃ«rmbledhÃ« me kÃ«to fjalÃ«:
"Sa familje, qÃ« sot thirrÃ«n dalmate, rrjedhin prej tÃ« ikunve t' atyne kohve! Sa sende, qÃ« sot shumica i mban pÃ«r arte e vepra dalmate, nuk janÃ« tjetÃ«r veÃ§ krijime e vepra tÃ« daluna prej mjeshtrisÃ« e zhenisÃ« shqiptare!".
Prap Prof.Gelcich, tue ra nÃ« bisedÃ« me P. Gjergj FishtÃ«n, pÃ«rmbi artÃ«t e herÃ«shme nÃ« Shqipni, dÃ«shmoi, se, veÃ§ mbrenda njÃ« shekullit tÃ« vetÃ«m, tue nisÃ« gjatÃ« Bregut tÃ« BunÃ«s e deri nÃ« qytet tÃ« DjoklesÃ«(Malit tÃ« Zi), afÃ«r PodgoricÃ«s, njihÃ«shin 82 piktorÃ« nÃ« za, tÃ« cillve u dihej edhe emni.
KÃ«to e sa tÃ« mbetuna tÃ« shkÃ«lqyeshme tÃ« historisÃ« sonÃ« na paraqesin, veÃ§ sa me thanÃ«, vÃ«primin e katolikve pÃ«r pÃ«rparim tÃ« vendit; vÃ«prim, i cilli vijoi edhe mbasi humbi lirija, kur pÃ«rÃ«ndoi Hylli i ShqipnisÃ«, d.m. th edhe mbas tÃ« XV shekull.
Jeta nÃ« robni, qÃ« po marrim me pÃ«rshkrue, do tÃ« thirrÃ«t pÃ«r katolikÃ« kohÃ« heroizmi, pse, jo veÃ§, u lyp heroizmÃ«n me shpetue ndiesitÃ« kombÃ«tare nÃ« mes tÃ« njÃ« trathÃ«tisÃ« e tÃ« njÃ« robnisÃ« kombÃ«tare, por, nÃ« mes tÃ« njÃ« trathÃ«tisÃ« e tÃ« njÃ« robnisÃ« sÃ« poshtÃ«r.
Kundra rrymÃ«s sÃ« kohve e tÃ« rrÃ«thanave, katoliku shqiptar me urti e me dashtni zhvilloi nji program pÃ«rparimtar, qÃ« kje thÃ«meli i kulturÃ«s sÃ« sotme nÃ« vendin tonÃ«. Me ato pak mjete qÃ« pat pÃ«rdorÃ«sh, u mundue me shpirt me mbajtÃ«:

Shkollat:
TÃ« parat shkolla, mbas humbjes s' autonomisÃ« nÃ« Shqipni, kjenÃ« pÃ«rsa dimÃ« na, tri:
- Shkolla e PÃ«dhanÃ«s,
- e Blinishtit
- dhe e ShkodrÃ«s.

NÃ« vj. 1638 P. Hiacinti a Sospitello O.F.M., italjan me fis, por shqiptar me zemÃ«r, pat guxim me iu pÃ«rveshÃ« pÃ«r tÃ« mirÃ« tÃ« vendit njÃ« punÃ«s nÃ« vÃ«shtrim tÃ« plotÃ« kulturor, tue Ã§ilÃ« shkollÃ«n fillore nÃ« PÃ«dhanÃ«, asokohe vend mjaft i banuem. Kje ndjekÃ« me zell prej vendasve e i mÃ«rrijti zani deri ndÃ«r katunde tÃ« largÃ«ta tÃ« ZadrimÃ«s, qi memzi pritshin me i Ã§ue fÃ«mijÃ«t e vet.
Numuri i nxanÃ«sve tÃ« jashtÃ«m pat mÃ«rrijtÃ« deri nÃ« 25 e, kÃ«ta na japin shkas me nÃ«nkuptue, se do tÃ« kenÃ« pasÃ« edhe ndonjÃ« konvikt. DijmÃ« prej dokumentave, se pÃ«rveÃ§ uratÃ«ve mÃ«sonin edhe mÃ«sime letrare d.m.th. mbahÃ«t deri diku njÃ« shkollÃ« e mesme pa pÃ«rjashtue gjuhÃ«n e vendit. PÃ«rparimi kje aq i madh, sa i terboi Turqit, tÃ« cillÃ«t mbas 9 vjetÃ«sh e rrÃ«nuen fare.

NÃ« vj. 1697 kje Ã§ilÃ« rishtas. Se deri kur vijoi, nuk dihÃ«t; dokumenti mbaron, tue thanÃ« pÃ«r te, se: "ka gjasÃ« se gjindÃ«t edhe sot" (1702?).

NjÃ« vjetÃ« mbas thÃ«melimit tÃ« shkollÃ«s sÃ« PÃ«dhanÃ«s, d.m.th. nÃ« vj. 1639, kje Ã§ilÃ« prej fretÃ«nve tÃ« kuvendit tÃ« Troshanit njÃ« tjetÃ«r shkollÃ« nÃ« Blinisht, drejtori i sÃ« cillÃ«s kje P. Karl Mirandulanus O. F. M.

Me shka dukÃ«t, kje njÃ« shkollÃ« mjaft e plotÃ«sueme. Ndiqej prej mase 50 nxanÃ«sash e posÃ« kÃ«ndimit e shkrimit mÃ«sonin edhe landÃ« tÃ« tjera; edhe gjuha latine prej atyne qÃ« donin m' u ba priftÃ«n mÃ«sohej n' at shkollÃ«; por anmiqtÃ« ishin tÃ« panumur e nÃ« vj. 1640, drejtorin e kÃ«saje shkollÃ« e gjejmÃ« nÃ« burg tue pÃ«sue mundime tÃ« mÃ«dha. Ka gjasÃ« se kjo shkollÃ« s' mujt me vijue gjatÃ«, se P. Karli, kah mbarimi i asaj vjetÃ« asht ndÃ«r mÃ«suesa nÃ« shkollÃ« tÃ« PÃ«dhanÃ«s.

NÃ« vj. 1698 a aty pranÃ«, gjejmÃ« se P. Filipi O.F.M. prej ShkodrÃ«t, Ã§ilÃ« pikÃ«risht nÃ« ShkodÃ«r njÃ« shkollÃ« private e mÃ«son fÃ«mijÃ«t e tregÃ«tarÃ«ve e tÃ« pasanikve. NjÃ« qÃ« i ka pÃ«rparasyshÃ« pÃ«shtjellimet e atyne kohve, mÃ«ninÃ« posaÃ§e kundra katolikve e kundra Ã§do shejit kulturar, mund tÃ« marrin me mend, se Ã§' v1erÃ« patÃ«n keto shkolla pÃ«r shpirt tÃ« shqiptarit, kjoftÃ« edhe vetÃ«m porsi hap kah qytetnimi.
Por kush mundÃ«t mandej me dyshue, se nÃ« kÃ«to shkolla nuk flitej shqip?
NÃ« Ã§â€™mÃ«nyre katundari i padishÃ«m i ndiqte me zell, nÃ« kje se s'merrte gja vesh? Veprat, qÃ« na kanÃ« mbetÃ« prej atyne punÃ«torve tÃ« palodhun, prej atyne mÃ«suesve tÃ« kujdesÃ«shÃ«m, na dÃ«shmojnÃ« kjartÃ«, se ato shkolla nuk kjenÃ« mjete tÃ« hueja pÃ«r me influencue nÃ« shpirt tÃ« popullit shqiptar simpati e parti; por patÃ«n pÃ«r qellim drejtpÃ«rdrejtÃ« tÃ« naltuemit e moralit e shkasin kah kultura, e kÃ«ta gadi tash 300 vjet.

KÃ«ta mÃ«sues kjenÃ«, qi me 20 Prill 1711, tÃ« ndimuem e tÃ« nxitun prej PapÃ«s Shqiptar, Klementit Xl, ngritÃ«n nÃ« RomÃ«, nÃ« kuvend tÃ« S. Pietro Montorio, njÃ« katedÃ«r pÃ«r gjuhÃ« shqipe, pÃ«r me i ba gati misjonarÃ«t e huej me mujtÃ« ma lehtas me i vijtÃ« vendit t' onÃ«; e atÃ«herÃ«, kur sâ€™ mendonte kush pÃ«r gjuhÃ« shqipe e pÃ«r zhvillimin e sajÃ«, kÃ«ta janÃ« ata, qi pÃ«rpilojnÃ« ma tÃ« parat gramatika, fjalorÃ« e pÃ«rkÃ«thime.

NÃ« vj. 1644 P. Zef Iccaran O. F. M. shkruen "Dizionario italiano-albanese" f. 120; dorÃ«shkrim i ruejtun nÃ« bibliotekÃ« tÃ« JezuitÃ«ve nÃ« ShkodÃ«r.
NÃ« vj. 1675, P. Bemardus a Quintiano O. F. M. shtypi njÃ« liber shqip "Dottrina cristiana (epirotica)" â€“ Venetiis 1675.
P. Leo a Cittadella O. F. M., qÃ« vdiq nÃ« vjetin 1678, tue pasÃ« kenÃ« Misjonar nÃ« Shqipni, shkruen "Dictionarium epiroticum".
NjÃ« gramatikÃ« tÃ« vogÃ«l shqip, tÃ« shkrueme si dukÃ«t prej ndonjÃ« misjonari
nÃ« vj. 1710, me njÃ« shtojcÃ« nÃ« gjuhÃ« turqishte, ia dedikoi nÃ«
vj. 1805 kardinalit Prefekt tÃ« PropagandÃ«s, njÃ« Eksprefekt i Misionit tÃ« ShqipnisÃ«.

NÃ« vj. 1716 P. FranÃ§esk M. da Lecce O. F. M. shkruen e shtypÃ« ma tÃ« parÃ«n gramatikÃ« shqip, qi ka randÃ«si edhe sot: "Osservazioni grammaticali nella lingua albanese" Roma, 1716 dalla tip. Della S. Congo Di Propaganda.
- Ma vonÃ« shkruen edhe njÃ« fjalor, pÃ«r tÃ« cillin nuk dihÃ«t si pÃ«rfundoi. Kje pÃ«rshkrue pjesÃ«risht prej G. Camarda, i cilli e lavdon fort.

NÃ« vj. 1722, P. Didacus a Desio O. F. M. pÃ«rpiloi njÃ« gramatikÃ« shqipe, qi s' kje botue.

NÃ« vj. 1752 P. Bonaventura Prucher O. F. M. prej Castel Giovio la nÃ« RomÃ« njÃ« dorÃ«shkrim gadi pÃ«r me u botue "Manuale Catechetico italianoÂ¬epirotico", e njÃ« fjalor pÃ«r shÃ«rbim tÃ« MisjonarÃ«ve tÃ« ShqipnisÃ«.

NÃ« vj. 1848 P. Luka da Monte Giove O. F. M. na ka lane njÃ« fjalor shqyp-italisht, qÃ« ruhÃ«t si dorÃ«shkrim nÃ« bibliotekÃ« tÃ« BashkisÃ« sÃ« Todit n'Itali, me kÃ«te numur: "Cod. 224 format 80 fq. 328.

NÃ« vj. 1858 P. Dario Bucciarelli O. F. M. la njÃ« dorÃ«shkrim "Grammatica della lingua albanese", qÃ« ruhÃ«t nÃ« BibliotekÃ«n FranÃ§eskane tÃ« Gjuhadolit nÃ« ShkodÃ«r.

NÃ« vj. 1862 P. Bonaventura da Francavilla O. F. M. shkruen "Elementi grammaticali di lingua epirotica" nÃ« format 80 fq. 110 e, ruhÃ«t si dorÃ«shkrim ndÃ«r franÃ§eskanÃ« tÃ« Gjuhadolit.

NÃ« vj. 1866 P. Francesco Rossi da Montalto O. F. M. shtypÃ« "Regole grammaticali delIa lingua Albanese, compilate sulle tracce dei buoni grammatici e del P.Francesco M. da Leece." Roma 1866 - Stamperia della S. Congo di PropaÂ¬ganda for. 80 fq. 350. AtÃ« vj. shtypi "V ocabolario ItalianoÂ¬Epirotico" con tavola sinoptica nÃ« f. 80 fq. 954.

NÃ« vj. 1881 p. Leonard de Martino O. F. M. qÃ« kje njÃ« ndÃ«r ma tÃ« parÃ«t, qÃ« punoi vjerrsha nÃ« gjuhÃ« shqipe mbas metrikÃ«s moderne, nxori librin "L'Arpa" di un Italo-Albanese" Venezia 1881.
S' do harrue, se ndÃ«r MisionarÃ«, ky kje ma i pari qÃ« ua lÃ«shoi kushtrimin njerÃ«zve tÃ« mÃ«dhaj, e nÃ«pÃ«rmjet tyne EvropÃ«s, pÃ«r indipendencÃ« tÃ« ShqipnisÃ«.
Mbas gjithÃ« kÃ«tij vÃ«primi kultura katolike nisÃ« me marrÃ« zhvillim tÃ« haptÃ« nÃ« vendin tonÃ«. Balli i pÃ«rulun i shqiptarit nÃ« robni xen me njohtÃ« e me kujtue kunorÃ«n qÃ« dikur e rrÃ«thonte, nxitÃ«t, kÃ«rkon me punue, me pÃ«rparue e me u mÃ«kambÃ«. Civila e kler dora -doras duen me e pÃ«rtri popullin e me tÃ« pÃ«rtrimÃ« tÃ« popullit, pÃ«rtrijnÃ« kombin. Ky entuzjazÃ«m vÃ«rehÃ«t posaÃ§e nÃ« shekullin e 19-tÃ«.

Prej vj. 1800 e deri nÃ« vj. 1861 Ã§ilÃ«n aty-ktu shkolla private me klasÃ« fillore. VeÃ§ nÃ« ShkodÃ«r mbahÃ«n mend 12 shkolla fillestare: 8 pÃ«r djelmÃ« e 4 pÃ«r vajza. MjetÃ«t ishin tÃ« vogla e primitive, prandaj nuk asht pÃ«r t' u shikue gjithaq pÃ«rparimi a dobija qÃ« nxirej prej tyne, sa inicjativa, hapi heroik, zelli pÃ«r tÃ« hapun kulturÃ«n. NjÃ« mÃ«sues pÃ«rfaqÃ«sonte njÃ« shkollÃ« nÃ« vedi. Ende sot, si nÃ« shenj evarije, kujtohÃ«n
me andje emnat e tyne prej popullit katolik shqiptar.

MÃ«suesit e GjuhÃ«s Shqipe: E pÃ«rkohÃ«shmja "PÃ«rparimi" i rreshton emnat e mÃ«suesve ma tÃ« njohtun, me kÃ«te renditje:
GegÃ« Kodheli
Gjergj Benussi (1836)
Gjon Shkrumi
Zef Kamsi
Jaku i Tushit tÃ« Mark KrajÃ«s (Speci)
Shor Markja
Don Pepini,
Don EngjÃ«ll Radoja
Don P. Babi.
PrindÃ«t me andje pritnin me i Ã§ue fÃ«mijÃ«t e vet nÃ« shkollÃ«, madje, u zotnonin me pague edhe mÃ«suesin. Edhe jashta Shkodre Ã§ilÃ«n shkolla tjera katolike nÃ« gjuhÃ« shqipe. NÃ« Prizren, nÃ« PejÃ« e nÃ« GjakovÃ« i gjejmÃ« shkollat e Ã§iluna pÃ«r djelmÃ« shumÃ« para vj. 1840; por prej mungesÃ«s sÃ« datave tÃ« sigurta e tÃ« njoftimeve ma tÃ« sakta, jemi tÃ« detyruem vetÃ«m me i xanÃ« nÃ« gojÃ«. Koha kishte mÃ«rrijtÃ« me ia hi njÃ« veprÃ«s ma tÃ« madhe.

NÃ« vj. 1861 franÃ§eskanÃ«t Ã§ilin ma tÃ« parÃ«n shkollÃ« fillestare publike nÃ« ShkodÃ«r. Kje ndihmue e kje mbrojtÃ« prej Episkopatit Shqiptar. U pÃ«rshÃ«ndet me gÃ«zim prej mbarÃ« popullit katolik, porsi ogur i mirÃ«, porsi vatÃ«r kulturÃ«t, porsi shkÃ«ndi lirijet. E pÃ«rnjÃ«mend kje vatÃ«r kulturÃ«t pÃ«r 72 vjet, pse aty mÃ«suen me mijra fÃ«mijÃ«sh. MÃ«simet erdhÃ«n tue u pÃ«rmirÃ«sue pÃ«rherÃ« e ma shumÃ«. QÃ« ndÃ«r vjetÃ«t e para kje ngritÃ« edhe njÃ« salon argÃ«timi e konferencash, ku, ndaheshin Ã§mime, qÃ« ishte njÃ« rasÃ« gÃ«zimi e hareje, jo veÃ§ pÃ«r fÃ«mijÃ«, por pÃ«r mbarÃ« katoliÃ§izmin, pse aty ndiheshin vjerrsha tÃ« bukura, kangÃ« tÃ« tingÃ«llueshme e fjalÃ« e mÃ«sime t' urta.

NÃ« vj. 1880 me 24 Dhetuer P. Leonard de Martino, O. F.M. kje ma i pari qÃ« Ã§faqi mbrendÃ« nÃ« KishÃ« nÃ« gjuhÃ« shqipe, njÃ« dramÃ« baritore.
KohÃ« mbas kohe nxanÃ«sat e dikurshÃ«m zunÃ« vendin e mÃ«suesave tÃ« vet:
Shqiptari mÃ«rrinÃ« me pasÃ« aq kulturÃ«, sa me drejtue e me organizue ai vetÃ« vepra pÃ«r tÃ« mirÃ« e pÃ«rparim tÃ« kombit.

NÃ« vj. 1902 zgjidhÃ«t Drejtor i kÃ«sajÃ« shkolle P. Gjergj Fishta O. F. M., i cilli patjetÃ«r vuni porsi gjuhÃ« mÃ«simi ndÃ«r tÃ« gjitha landÃ«t gjuhÃ«n shqipe dhe, Ã§on zanin e u thotÃ« tÃ« gjithÃ« shqiptarvet, se:

Porsi kanga e zogut t' verÃ«s,
Qi vallzon n' blerim tÃ« Prillit,
Porsi i ambli fllad i erÃ«s,
Qi lmon gjit e drandofillit,
Porsi vala e bregut t' detit,
Porsi gjama e rrfesâ€™ zhgjetare
Porsi ushtima e nji termetit
Njashtu asht gjuha e jonÃ« shqiptare
Pra, mallkue njaj bir Shqiptari
Qi ket giuhÃ« tÃ« Perendisâ€™
Trashigim, qi na la i Pari,
Trashigim s' ia len ai fmisâ€™;
Edhe atij iu thaftÃ«, po, goja,
Qi e perbuzÃ« ket gjuhÃ« hyjnore;
Qi n' gjuhÃ« t' huej kur s' asht nevoja,
Fletâ€™ e t' vetÃ«n len mbas dore.

NÃ« vj. 1909 tri klasave tÃ« para fillore, qÃ« patÃ«n mÃ«rrijtÃ« deri nÃ« tÃ« gjashtÃ«n plotore, u kjenÃ« shtue tri klasÃ« qytetÃ«se, me muze e kabinet fizike. NÃ« salon, mandej vjetÃ« pÃ«r vjetÃ« kjenÃ« Ã§faqÃ« drama me ngjyra edukative e atdhetare si: Shqyptari i Qytetnuem, Odisea, Juda Makabe, I ligu pÃ«r mend, Dredhit e Patukut, Sh'FranÃ§esku, Sh'Aleksi, Shkolla e muzikÃ«s etj. Me ndÃ«rrimin e kohve, pÃ«r pÃ«rparim tÃ« vendit, u ndÃ«rtue edhe sistemi shkollor, kÃ«shtu, nÃ« vj. 1921 kje ngritÃ« nÃ« vend tÃ« klasave qytetÃ«se, Gjimnazi 8 klasÃ«sh e, ma vonÃ« 7 klasÃ«sh, tue iu adaptue programit tÃ« MinistrisÃ« s' ArÃ«simit. DuhÃ«t pasÃ« pÃ«rparasyshÃ« edhe, se, qÃ« nÃ« vj. 1882, franÃ§eskanÃ«t kanÃ« pasÃ« Ã§ilÃ« njÃ« kolegjÃ« pÃ«r me rritÃ« e me mÃ«sue ata qÃ« dÃ«shronin m' u ba fretÃ«n.

MÃ«simet ishin tÃ« rregullueme mbas programit tÃ« gjimnazÃ«ve t'AustrisÃ« e nÃ« vj. 1905, shkolla u ba krejt nÃ« gjuhÃ« shqipe.

PÃ«rpara se m' u Ã§ilÃ« kjo kolegjÃ«, IpeshkvijtÃ« e ShqipnisÃ«, tue dashtÃ« me i dhanÃ« popullit Shqiptar prijsa tÃ« mirÃ« e tÃ« pregatitun nÃ« lame tÃ« besimit e tÃ« kulturÃ«s, patÃ«n thÃ«melue qÃ« nÃ« vj. 1859, seminarin (konvikt pÃ«r ata qÃ« duan m'u ba priftÃ«n) e ua patÃ«n lÃ«shue nÃ« dorÃ« JezuitÃ«ve, tÃ« cillÃ«t, prej andej morÃ«n shkas me e diftue pÃ«rherÃ« e matepÃ«r aktivitetin e zotÃ«sinÃ« e vet, nÃ« pÃ«rhapje tÃ« kulturÃ«s katolike.

NÃ« vj. 1868 nisÃ«n me afrue prej vedit ndonjÃ« nÃ«xanÃ«s, e nandÃ« vjet ma vonÃ«, kur kjenÃ« forcue me mÃ«suesa tÃ« nÃ«vojshÃ«m, Ã§ilÃ«n nÃ« vj. 1877 shkollÃ«n publike fillestare, qÃ« shkoi tue u pÃ«rmirsue kohÃ« mbas kohe e tue u naltue me klasÃ« reale e tregtare.

QÃ« prej vjetÃ«s 1914, fillojnÃ« me u ba hapat pÃ«r tÃ« Ã§ilun tÃ«njÃ« gjimnazi pÃ«r civila, pse s'do harrue, se JezuitÃ«t e kanÃ« pasÃ« Ã§ilÃ« gjimnazin e mbrendshÃ«m pÃ«r seminarista pak vjet mbas thÃ«melimit tÃ« Seminarit.

NÃ« vj. 1922 kanÃ« tÃ« rregulluem edhe ma tÃ« parin lice. PÃ«r edukatÃ« tÃ« fÃ«mijve shohim, se s' kursehÃ«n, si kah lokali, si kah argÃ«timet, si kah mjetÃ«t tjera.

NÃ« vj. 1890 ndreqÃ«n njÃ« salon tÃ« madh e tÃ« bukur, ku Ã§faqÃ«n sa herÃ« drama tÃ« ndryshme, u ndanÃ« Ã§mime me ma tÃ« madhin lulÃ«zim, mbajtÃ«n disa here konferenca pÃ«r dobi shoqnore.

Librat.
Megjithse kombÃ«si e huej, JezuitÃ«t u munduen edhe pÃ«r lavrim tÃ« gjuhÃ«s shqipe.
NÃ« vj. 1862 P. Giulio Buffili S. J. la nji fjalor italisht-shqip, qi ruhÃ«t si dorÃ«shkrim nÃ« KolegjÃ«n Saverjane.

NÃ« vj. 1880 P. Jak Jungg S. J., botoi nÃ« ShkodÃ«r librin "Regale grammaticali sulla lingua albanese", e njÃ« vjetÃ« ma vonÃ« "Elementi grammaticali della lingua albanese".

NÃ« vj. 1889 P. DedÃ« Pasi S. J. shkruen njÃ« "LibÃ«r pÃ«r me 'u mÃ«sue shqyp".

NÃ« vj. 1895 P. J. Jungg S.Jâ€¢. botoi njÃ« fjalor shqip- italisht.

NÃ« vj. 1909 P. Anton M. Xanoni S.J. shtypi librin"Gramatika shqyp" e njÃ« rend librash tjerÃ« edukativ.

NÃ« vj. 1910 P. Anton Busetti S. J. boton "Gramatichetta della lingua albanese" e njÃ« vjet mbrapa fjalorin voluminoz tÃ« pÃ«rpiluem me mund tÃ« madh:
"Vocabalario italiano-albanese" me fq. LVIÂ¬11 48.
Prej vjetÃ«s 1920 e kÃ«tej JezuitÃ«t, botojnÃ« gjithfarÃ« librash pÃ«r shkolla.
Numri i librave shqip e nÃ« gjuhe tÃ« hueja kapet nÃ« 52. NÃ« vj. 1929 Ã§ilÃ«n nÃ« TiranÃ« njÃ« shkollÃ« fillore e tri vjet mbrapa fillojnÃ« edhe ndonjÃ« klasÃ« gjimnazi. PÃ«rveÃ§ kÃ«tyne shkollave me randsi kryesore shohim, se gjatÃ« kÃ«saje kohe livron nder dej e nÃ« zemÃ«r tÃ« katolikut shqiptar njÃ« tÃ« prirun kah pÃ«rparimi e, anÃ«kand ShqipnisÃ« sÃ« Veriut Ã§ilÃ«n shkolla fillore. Para vjetÃ«s 1880 Shkupi e Zumbi e pak ma vonÃ« Ferizoviqi e Stubla, e kanÃ« shkollÃ«n e vet nÃ« gjuhÃ« shqipe pÃ«r djelmÃ«.

NÃ« vj. 1893 xen fillÃ« shkolla e ShirokÃ«s, qi vijon deri nÃ« ditÃ«t e sotme.

NÃ« vj. 1893 P. Joakin Serreqi O. F. M. ndreqÃ« nÃ« Se1cÃ« njÃ« shkollÃ« me lokal tÃ« mjaftueshÃ«m pÃ«r 50 nÃ«xanÃ«sa. Po kÃ«te vjetÃ« edhe P. Basil Chiaroni, O. F. M. Ã§ilÃ« njÃ« shkollÃ« shqipe nÃ« Hot TraboinÃ«.

NÃ« vj. 1897 P. Pjeter Gjadri O. F. M. u ep mÃ«sim fÃ«mijve nÃ« kuvend tÃ« Troshanit.

NÃ« vj. 1898 D. Ndoc Mjedja Ã§ilÃ« njÃ« shkollÃ« nÃ« PÃ«dhanÃ«, tÃ« cillÃ«n
nÃ« vj. 1904 e mban P. TomÃ« Bicaj O.F.M. NÃ« kÃ«te kohÃ« edhe nÃ« kuvend tÃ« fretÃ«nve tÃ« Rrubigut hapÃ«t njÃ« shkollÃ« katundi.

NÃ« vj. 1901 edhe Biza ka shkollÃ«n e vet, ku mÃ«son P. Severin Lushaj O. F. M.

NÃ« vj. 1907 P. ShtjefÃ«n K. GjeÃ§ov O. F. M. Ã§ilÃ« shkollÃ«n nÃ« Gomsiqe.

NÃ« vj. 1907 P. Gentil Biella O. F. M. mban n' Iballe njÃ« shkollÃ« nÃ« gjuhÃ« shqipe.

NÃ« vj. 1909 P. EngjÃ«ll Vjeshta O. F. M. fÃ«mijÃ«t e Bazit i mÃ«son me kÃ«ndue e me shkrue.

NÃ« vj. 1900 e ndonjÃ« vjetÃ« mbrapa, nÃ«pÃ«r zellÃ« e tÃ« nxitun tÃ« ShoqnisÃ« "Bashkimi" e "Agimiâ€, Ã§ilÃ«n shkolla nÃ« shumÃ« katunde. Kemi mÃ«rrijtÃ« me ditÃ« se ka pasÃ« shkollÃ«n e vet RrÃ«sheni, Oroshi, Miloti, DajÃ§i, Kallmeti, SpaÃ§i, Kashnjeti e NÃ«nshati.

Prej vj. 1916-1929 katolikÃ«t kanÃ« pasÃ« shkolla, tÃ« thuesh, ndÃ«r shumÃ« katunde tÃ« ShqipnisÃ« sÃ« Veriut. MÃ«sojshin priftÃ«n, fretÃ«n e civila katolikÃ«. U ndihmonin pjesÃ«risht prej mbretnisÃ« AustroÂ¬Hungare e ma vonÃ« edhe prej Shtetit Shqiptar. NÃ« ketÃ« pÃ«riudhÃ« veÃ§ famullitarÃ«t franÃ§eskanÃ«, kanÃ« pasÃ« 17 shkolla katundit. Kultura Ã§mohÃ«t ma vonÃ« edhe prej Shtetit Shqiptar. Sot ajo Ã§mohÃ«t ma fort prej nderimit e lirisÃ«, qi i epet seksit femnuer, nÃ« kontrast me robni e poshtnim tÃ« pagajve e tÃ« popujve tÃ« paqytetnuem. Edhe nÃ« kÃ«te pikÃ« katolikÃ«t kanÃ« parapri.
QyshÃ« nÃ« fillim tÃ« shek. XIX e deri sa s' kje Ã§ilÃ« shkolla e StigmatinÃ«ve, vemÃ« re njÃ« tÃ« nxitun e njÃ« zellÃ« pÃ«r me ngritÃ« shkolla femnore. Varzat mblidheshin nÃ«pÃ«r shtÃ«pi private e aty u mÃ«sohej me kÃ«ndue e me shkrue si edhe punÃ«dore. KÃ«ta vlejnÃ« mjaft sa me i diftue rracÃ«s shqiptare, se kÃ«to shkolla primitive ishin nji hap heroik kah kultura. JanÃ« ngjarje 80-90 vjeÃ§e e ende, mbahÃ«n mend emnat e atyne mÃ«sueseve
tÃ« herÃ«shme, ndÃ«r tÃ« cillat njihÃ«n:

MÃ«sueset e Para Shqiptare (200 vjetÃ« ma parÃ«):
Kush Micja
Tone Radoja
Tereze Berdicja
Tina e NikÃ«s.

KÃ«to shkolla mund tÃ« thuhÃ«t, se e poqÃ«n mendimin pÃ«r me thÃ«melue njÃ« shkollÃ« publike femnore.

NÃ« vj. 1879 Motrat Stigmatine Ã§ilin ma tÃ« parÃ«n shkollÃ« fillore pÃ«r varza e, ma tÃ« parÃ«n shkollÃ« punÃ«t. Aty u rritÃ«n me kujdes jo vetÃ«m zonja shtÃ«pijash; por edhe nana shqiptare. QÃ« nÃ« vitÃ«t ma tÃ« para Ã§faqÃ«shin prej bijave shkodrane drame e argÃ«time, rrÃ«thue prej dritÃ«s sÃ« ndritÃ«shme tÃ« nderÃ«s e tÃ« njerÃ«zisÃ«. Simbas kohÃ«t edhe shkol1at femnore erdhÃ«n tue u pÃ«rmirÃ«sue.

NÃ« vj. 1885 ase aty pranÃ«, nÃ« Prizrend, gjejmÃ« njÃ« shkollÃ« fillore shqipe pÃ«r vajza. N' at kohÃ« dihÃ«t e thÃ«melueme edhe ajo e Shkupit.

NÃ« vj. 1890-1903 Motrat Stigmatine shkojnÃ« nÃ« DurrÃ«s, e aty mbajnÃ« pÃ«r 13 vjet njÃ« shkollÃ« fillore pÃ«r vajza e njÃ« shkollÃ« pÃ«r punÃ«dore.

NÃ« vj. 1896 (?) gjejmÃ« nÃ« Kallmet Motrat e MÃ«shirÃ«s (VinÃ§encjanet), qÃ« kishin njÃ« shkollÃ« fillore pÃ«r vajza e pÃ«r djelmÃ«. Ma vonÃ« shkollat fillore pÃ«r varza tÃ« drejtueme prej StigmatinÃ«ve shumohÃ«n.

NÃ« vj. 1907, Shiroka ka shkollÃ«n e vet pÃ«r varza. NÃ« vj. 1925 Ã§ilin njÃ« shkollÃ« katundit nÃ« DajÃ§, pÃ«r djelmÃ« e pÃ«r varza; kÃ«shtu bajnÃ« edhe nÃ« vj. 1927, nÃ« NÃ«nshat.

NÃ« vj. 1924 nÃ« vend tÃ« klasave plotore e qytetÃ«se kje ngritÃ« prej Motrave Stigmatine normalja, aq e pelqyeme prej tÃ« gjithve.

NÃ« vj. 1930 Ã§ilÃ«t njÃ« shkollÃ« pÃ«r vajza nÃ« TiranÃ«. Prej kÃ«tyne vÃ«rejtjeve tÃ« shpejta mund tÃ« shihÃ«t se gjatÃ« pushtimit otoman d.m.th deri nÃ« vj. 1911, katolikÃ«t kanÃ« hapÃ« ndÃ«r kohÃ« tÃ« ndryshme 47 shkolla shqipe, ndÃ«r tÃ« cillat 10 shkolla pÃ«r varza. Kultura e pÃ«rhapun nÃ«pÃ«rmjet shkollave s'mbaron me kaq. Flija n'ideal tÃ« katolikut mÃ«rrinÃ« deri nÃ« heroizÃ«m.
PÃ«r tÃ« mirÃ« tÃ« vendit, simbas fuqive e mjetÃ«ve, s' u kursye asgja.
Durimi e dashtnija, pasqyrohÃ«n fort bukur ndÃ«r fÃ«mijÃ« tÃ« njomÃ«, tÃ« mledhun ndÃ«r azile a strehÃ« foshnjore.

NÃ« vj. 1898, me 3 Tetor, Motrat Servite hapin dyertÃ« e kuvendit tÃ« vet nÃ« ShkodÃ«r pÃ«r njÃ« azil; e kaq mirÃ« e rregullojnÃ« dhe e mbajnÃ«, sa me u Ã§uditÃ« deri tÃ« huejtÃ« pÃ«r te.

NÃ« vj. 1920 Motrat Stigmatine nisin me i afrue fÃ«mijÃ«t e lagjÃ«ve tÃ« largÃ«ta tÃ« qytetit nÃ« njÃ« azil, qÃ« e Ã§ilÃ«n nÃ« Rus.

NÃ« vj. 1929, Motrat Servite shkojnÃ« nÃ« TiranÃ« e hapin njÃ« azil tÃ« rinj.

Konviktet
Mungesa e mjetÃ«ve dhe e njerÃ«zve e vÃ«shtirsia e rrÃ«thanave banin tÃ« ngushtohej VÃ«primi kulturor mbrenda qytetÃ«ve e katundÃ«ve t'afÃ«rme. MalÃ«sorÃ«t e largtÃ« s' mujshin me pasÃ« shkolla, por edhe ata kishin tÃ« drejtÃ« me kÃ«rkue zhvillim. Me ndihmÃ« tÃ« MbretnisÃ« Austro-Hungareze kje mendue me u Ã§ilÃ« njÃ« konvikt i madh pÃ«r djelmÃ« tÃ« malÃ«ve.

Kjo u realizue nÃ« vj. 1907 e, u kje lanÃ« nÃ« dorÃ« VÃ«llazÃ«nve tÃ« shkollave (Schulbruder), tÃ« cillÃ«t, i Ã§onin fÃ«mijÃ«t me marrÃ« mÃ«sim nÃ« ShkollÃ«n franÃ§eskane. ShumÃ« ndÃ«r oficerat, mÃ«suesit e nÃ«punÃ«sit e sotÃ«m, me fis prej malÃ«sh, do t'i kujtojnÃ« me andje ata vjetÃ«, qÃ« kaluen n' atÃ« konvikt tÃ« rregulluem nÃ« Ã§do pikÃ«pamje.

NÃ« vj. 1921 Motrat Stigmatine hapÃ«n nÃ« ShkodÃ«r njÃ« konvikt pÃ«r vajza me afÃ«r 72 vende. Kje levdue e Ã§mue prej tÃ« gjitha anÃ«ve tÃ« ShqipnisÃ«, deri prindÃ«t me besime tÃ« ndryshme Ã§uen bijat e veta n' at vend plot shpresÃ«, madje, edhe me bursa tÃ« veta.

SHTYPSHKRONJAT.

Na s'mundemi me i pasÃ« pÃ«rpara syshÃ« e me i rreshtue dobitÃ«, qÃ« pat pÃ«rftue ky Invencjon katolik nÃ« vendin tonÃ«. Mjafton me thanÃ«, se qyshÃ« ndÃ«r vjetÃ«t ma tÃ« para kjenÃ« sjellÃ« shtypshkronjat nÃ« Shqypni. PÃ«rmendÃ«t ajo e Obotit nÃ« vj.1493.
NjÃ« mjegull aziatike na ndanÃ« prej atyne kohve e gjatÃ« robnisÃ« kje shue gjithshka. Me tÃ« mÃ«kambun tÃ« shkollave u ndie edhe nÃ«voja e shtypit e, katolikÃ«t kjenÃ« qÃ« ia sollÃ«n tÃ« parat shtypshkronja vendit tonÃ«.

NÃ« vj. 1871 JezuitÃ«t prunÃ« nÃ« ShkodÃ«r ma tÃ« parÃ«n shtypshkronjÃ« nÃ« kÃ«to ana. PesÃ« vjet mbrapa botohÃ«t me te libri shqip i Don EngjÃ«ll RadojÃ«s "Dotrina e Kerscten";

nÃ« vj. 1881 "Gramatika pÃ«r gjuhÃ« shqype" e P. J. Jungg S. J., e nÃ« vj. 1892,
"Vakinat e ligs herscme e t' ligs ree", tÃ« Don Pashko Babit.
Ã‡â€™prej asaj kohÃ« e deri me sot kjo shtypshkronjÃ« ka botue ma shumÃ« se 320 vepra tÃ« ndryshme, shqip e nÃ« gjuhÃ« tÃ« hueja.

NÃ« vj. 1909 Don Ndoc Nikaj, pruni nÃ« ShkodÃ«r me shpenzime tÃ« veta njÃ« shtypshkronjÃ« tÃ« re "Nikaj", qÃ« botoi deri

nÃ« vj. 1922 afÃ«r 52 veprash nÃ« gjuhÃ« shqipe. Po nÃ« kÃ«te ShkodrÃ«s nÃ« vj. 1563. vjetÃ« me makina ma moderne Ã§ili njÃ« tjetÃ«r nÃ« TiranÃ« (qÃ« asht edhe sot nÃ« vj. 2007).

NÃ« vj. 1913 Dr. Terenc Tocci, pat sjellÃ« nÃ« ShkodÃ«r shtypshkronjÃ«n 'Taraboshi", me tÃ« cillÃ«n pat botue njÃ« fletore e pak libra. NÃ« vj. 1916 FranÃ§eskanÃ«t sollÃ«n nÃ« ShkodÃ«r njÃ« shtypshkronjÃ«, me tÃ« cillÃ«n u botuen afro 112 vepra tÃ« ndryshme tÃ« gjitha nÃ« gjuhÃ« shqipe, me ndonjÃ« pÃ«rjashtim tÃ« vogÃ«l.

SHKRlMTARÃ‹T E LIBRAT

PÃ«r me e paraqitÃ« nÃ« njÃ« mÃ«nyrÃ« ma tÃ« gjallÃ« shkakun, qÃ« i dha elementi katolik
zhvillimit tÃ« gjuhÃ«s e tÃ« kulturÃ«s, tÃ« shikohÃ«n librat e shkrimÃ«t e botueme e
dorÃ«shkrimet e ruejtuna nÃ«pÃ«r biblioteka. S' ka kenÃ« degÃ« ditunije, qi s' asht marrÃ« parasyshÃ«. NÃ« ketÃ« katalog tÃ« madh, qÃ« edhe ne na vjen mÃ«rzi me e lexue, gjejmÃ« libra:
Besimi,
Morali,
Gramatologjije,
LetÃ«rature,
Historie,
Socjologjie,
Didaktike,
Filozofije,
Shkencash positive, etj. ShkrimtarÃ«t katolikÃ« shqiptarÃ«, pÃ«rveÃ§ se ndahÃ«n nÃ« shenjÃ« pÃ«r zotÃ«si, janÃ« edhe tÃ« lodhÃ«shÃ«m, pse, pÃ«r me ia mÃ«rrijtÃ« idealit, qÃ« kanÃ« pasÃ« synim, tÃ« kulturÃ«s e t'Atdheut, pÃ«rdorin edhe shtypin e jashtÃ«m e gjuhÃ«t e hueja; kÃ«shtu, qÃ«, asht punÃ« e vÃ«shtirÃ« me e paraqitÃ« nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« plotÃ«sueme vÃ«primin e tyne. MegjithkÃ«te kemi mÃ«rrijtÃ«, pÃ«r kurjozitet, me i numÃ«rue veprat ma tÃ« njohtuna e me caktue simbas shekujsh numurin e tyne aproksimativ.

Prej vj. 1555 deri nÃ« vj. 1700 njohim 12 vepra, e 9 autorÃ«, ndÃ«r tÃ« cillÃ«t asht Buzuku, Bardhi, Budi, Bogdani, Barleti, Tivarasi etj.
Prej vj. 1700 deri nÃ« vj. 1800, kemi 11 vepra, 9 autorÃ« e 6 dorÃ«shkrime, ndÃ«r kÃ«ta P. Francesk M. de Lecce O. F. M., Kuvendi i Arbnit, D. Gjon Kazazi etj.
Prej vj. 1800 deri nÃ« vj. 1900, kemi numÃ«rue 81 vepra, 34 autorÃ« e 4 dorÃ«shkrime. NdahÃ«n nÃ« shenjÃ« nÃ« kÃ«te kohÃ«: P. Leonardo de Martino OFM,
qÃ«, i pari nisÃ« e lÃ«mon vjerrshat shqipe mbas metrikÃ«s moderne e, mundohÃ«t me shpirtÃ« me interesue botÃ«n e qytetnueme pÃ«r Ã§eshtje shqiptare. Zef Jubani (i Ndok HilÃ«s ), i cilli n' anÃ« tÃ« Veriut kje i pari qÃ« mblodhi kangÃ« shqipe e i pÃ«rkÃ«thei italisht.
Pashko Vasa, i cilli mÃ«simet fillore i bani nÃ« shkollÃ«n franÃ§eskane nÃ« ShkodÃ«r, filloi me shkrue qÃ« ndÃ«r vjetÃ«t e para e botoi 6 vepra nÃ« gjuhÃ« tÃ« ndryshme pÃ«r pavarÃ«si shqiptare. Kaq me urti e dije punoi, sa, mÃ«rrijti me ia mbushÃ« mendÃ«n Abdull Hamidit t'i epte lejÃ«n me ngritÃ« nÃ« vj. 1879, njÃ« shoqni letrare shqiptarÃ«sh mbrendÃ« nÃ« StambollÃ«.
NÃ« kÃ«te rasÃ« Pashko Vasa, nÃ« bashkÃ«punim me tÃ« tjerÃ«, trajtoi njÃ« alfabet tÃ« pÃ«rgjithshÃ«m pÃ«r shqiptarÃ« e qÃ«, atÃ«herÃ«, ai ka parasyshÃ« unitetin e kombit, dashtninÃ« ndaj tÃ« cillit e shprehi plot ndijesi nÃ« kangÃ«n, qÃ« kÃ«ndojmÃ« edhe sot:
O moj Shqypni, e mjera Shqypni,
Kush tÃ« ka qitun me krye nÃ« hi?
Ti ke pasÃ« kenÃ« nji zojÃ« e randÃ«
Burrat e dheut tÃ« thirrshin nanÃ«.

Mandej, janÃ« pÃ«r t'u pÃ«rmendÃ«: D. EngjÃ«ll Radoja, D. PjetÃ«r Zarishi,
P. FranÃ§esk Rossi da Montalto O. F. M., P. Jak Jungg S. J., D. Ndue Bytyci, P. TomÃ« Marcozzi O. F. M., D. Pashko Junki, D. Pashko Babi e tjerÃ« shkrimtarÃ« tÃ« rinjÃ«, tÃ« cillÃ«ve u del zani nÃ« shekullin e XX.
DuhÃ«t pasÃ« parasyshÃ«, se edhe andej detit, n'Itali, katolikÃ«t italo-shqiptarÃ« tregojnÃ« njÃ« dashni tÃ« posaÃ§me pÃ«r Atdhe tÃ« lanun, zhvillojnÃ« njÃ« literaturÃ« fort tÃ« haptÃ« e i apin nxitje tÃ« madhe kulturÃ«s e idesÃ« kombÃ«tare.
DallohÃ«n nÃ« shenjÃ« ndÃ«r ata tÃ« herÃ«shmitt: LukÃ« Matranga, Nikoll Filia, Jul Variboba, Nil Catalani etj; ndÃ«r ata ma tÃ« vonÃ«t: Jeronim de Rada, i cilli, pÃ«rveÃ§ shkrimÃ«sh tÃ« panumur e propagandÃ«t, shkroi edhe 13 vepra me randÃ«si pÃ«r gjuhÃ« e Ã§ashtje kombÃ«tare;
P. Anton Santori O.F.M. qÃ« shkroi tri vepra shqip e shumÃ« vjerrsha satirike;
Zef Serembe; Zef Schiro, qÃ« shkroi 9 vepra me randÃ«si e shumÃ« shkrime rasÃ«t;
Zef Camarda etj.

Prej vj. 1900 deri nÃ« vj. 1912, pra, mbrenda 12 vjetÃ«ve, gjejmÃ« 59 vepra e 16 autorÃ«.
DallohÃ«n, sidomos:
P. Gjergj Fishta O. F. M., qÃ« nÃ« ketÃ« kohÃ« shkruen:
"Lahuta e MaIcis" 1905; "Anxat e Pamasit" 1907; "Pika voeset" 1909 etj. deri nÃ« ditÃ«
tÃ« sotme gjithsejtÃ« 17 vepra, tÃ« gjitha shqip e plot ndjesi kombÃ«tare.
Luigi Gurakuqi, i cilli, gjithÃ« dashni pÃ«r Atdhe e kaloi rininÃ« e vet nÃ« mÃ«rgim, sâ€™le tÃ« pÃ«rkohÃ«shme pa e mbushÃ« me artikuj tÃ« vet, s' len shoqÃ«ni shqiptarÃ«sh pa marrÃ« pjesÃ« edhe ai vetÃ«. Shkruen 6 vepra tÃ« ndryshme.
D. Ndoc Nikaj, i cilli filloi qÃ« nÃ« vj. 1888 me i dhanÃ« kombit libra shqip.
Shkroi shumÃ« ndÃ«r tÃ« pÃ«rkohÃ«shme e fletore; deri nÃ« ditÃ« tÃ« sotme ka shkrue 12 vepra.
P. Anton M. Xanoni S. J. i cilli, si punÃ«tor i palodhun i gjuhÃ«s shqipe,
shkroi mase 14 vepra e la shumÃ« dorÃ«shkrime.
P. ShtjefÃ«n K. GjeÃ§ov O. F. M. i cilli, qÃ« nÃ« rini tÃ« vet u vu me mbledhÃ« prej gojÃ«s sÃ« popullit shka asht ma e bukur nÃ« gjuhÃ« e ndÃ«r doke tona; shkroi shumÃ« nÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shmÃ«n "Albania" e, na la 7 vepra tÃ« ndryshme, ndÃ«r tÃ« cillat edhe "Kanuni i LekÃ« Dukagjinit".
PÃ«rveÃ§ kÃ«tyne, nÃ« ketÃ« kohÃ« dallohÃ«n nÃ« shenjÃ« si shkrimtarÃ« tÃ« mirÃ« nÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shme e fletore:
P. Pashk Bardhi, HilÃ« Mosi, Filip Shiroka, Mati Logoreci, GaspÃ«r Merturi,
P. Anton Busetti S. J., KolÃ« ThaÃ§i etj.

Prej vj. 1912 deri nÃ« vj. 1933 shkrimtarÃ«t shtohÃ«n e punojnÃ« pÃ«rherÃ« e ma me zell. Kemi mÃ«rrijtÃ« me numÃ«rue 304 vepra tÃ« ndryshme e 69 autorÃ«.
KanÃ« njÃ« randÃ«si tÃ« posaÃ§me nÃ« ketÃ« kohÃ«:
Dr. Terenc Tocci pÃ«r artikuj, qÃ« shkruen e pÃ«r 8 vepra qÃ« boton;
P. VinÃ§enc Prennushi O. F. M. pÃ«r artikuj tÃ« panumur e pÃ«r 20 vepra tÃ« ndryshme. P. Fulvio Cordignano S. J. qÃ« shkruen mbi shumÃ« Ã§ashtje tÃ« ndryshme e dy libra. P. Ndoc SaraÃ§i S. J. i cilli, boton 13 libra shkolle.
Karl Koliqi, qÃ« shkruen nÃ« shumÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shme e fletore, pÃ«rkÃ«then mirÃ« 8 vepra. Ernest Koliqi, i cilli tue bashkÃ«punue ndÃ«r shumÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shme, mÃ«rrinÃ« me fitue njÃ« stil tÃ« rrjedhÃ«shÃ«m e elegant, shkruen vetÃ« e perkÃ«thei gjithÃ«sejtÃ« tri vepra. Ma shumÃ« dallohÃ«n gjatÃ« kÃ«saj kohÃ« pÃ«r botime tÃ« ndryshme e artikuj me randÃ«si:
P. Ambroz Marlaskaj O.F.M., GaspÃ«r Mikeli, P. Anton Harapi O.F.M.,
GaspÃ«r Beltoja, D. LazÃ«r Shantoja, P. Marin Sirdani O.F.M., Zef M. Harapi, P. Justin Rrota O.F.M., KolÃ« Kamsi, D. GaspÃ«r Gurakuqi, D. LekÃ« Sirdani etj. Prej kÃ«tej mund tÃ« shihÃ«t se, para vjetÃ«s 1800 gjuha e jonÃ« s' kishte me pasÃ« asnjÃ« shqipe, po t'u hiqÃ«shin shkrimtarÃ«t katolikÃ« deri n' atÃ« kohÃ« d.m.th. D.Gjon Buzuku 1555, D. Fran Bardhi 1635, D. PjetÃ«r Budi 1664, Emz. PjetÃ«r Bogdani 1685, AutorÃ«t Fran Geskaj, qi kemi pÃ«rmendÃ«, tue folÃ« mbi shkolla, Kuvendi i ArbÃ«nit 1706, Kazazi 1743, dhe po t'u hiqÃ«shin edhe autorÃ«t jashta Shqipnije d.m.th. LukÃ« Matranga 1592, Nil Catalani 1694, Nikoll Filia 1736, D. Jul Variboba 1762, Teodor Cavallioti 1770 etj. tÃ« cillÃ«t i ngritÃ«n njÃ« monument tÃ« pamort gjuhÃ«s sonÃ«. Leteratura e jonÃ« mandej, s' kishte me e pasÃ« as tÃ« katÃ«rtÃ«n pjesÃ«, pÃ«r mos me thanÃ« krejt pa gja, tÃ« materialit e tÃ« pÃ«rparimit qÃ« ka sot, po t' u hiqÃ«shin 460 vepra tÃ« numÃ«rueme deri tashti, pa marrÃ« parasyshÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shmet, e po t'u pÃ«rjashtonin 136 shkrimtarÃ« katolikÃ«, prej tÃ« cillÃ«ve kjenÃ« asish, qÃ« morÃ«n pjesÃ« nÃ« Kongres tÃ« Manastirit e nÃ« Komisjonin letrar tÃ« vj. 1916.

TÃ« PÃ«rkohÃ«shmÃ«t e FletorÃ«t:

NjÃ« mjet tjetÃ«r pÃ«r me botue e me e pÃ«rhapÃ« kulturÃ«n shqiptare e sidomos, pÃ«r me edukue popullin dhe me e ba t' aftÃ« pÃ«r indipÃ«ndencÃ«, kjenÃ« tÃ« pÃ«rkohÃ«shmÃ«t e fletorÃ«t, qÃ« do1Ã«n aso kohe.

NÃ« vj. 1891 nisi me u botue nÃ« shtypshkronjÃ«n e â€œZojÃ«s sÃ« PapÃ«rlyemeâ€ prej JezuitÃ«ve e pÃ«rkohÃ«shmja fetare "ElÃ§ia e ZemÃ«rs sÃ« Krishtit", qÃ« njihÃ«t ma e vjetra.

NÃ« vj. 1908 i kje shtue edhe pjesa letrare, nÃ« tÃ« cillÃ«n punoi ma shumÃ« P. Anton M. Xanoni S. J. NÃ« vj. 1914 kje da dyshÃ«: pjesa fetare me emnin "PÃ«rparimi ", qÃ« zgjati deri nÃ« vj. 1916.

NÃ« vj. 1912 xu fillÃ« ndÃ«r FranÃ§eskanÃ« njÃ« e pÃ«rkohÃ«shme tjetÃ«r fetare
"Zani i Shna Ndout", qÃ« pÃ«rmban edhe shumÃ« shkrime tÃ« bukura letrare.

NÃ« vj. 1913, nÃ«n drejtim tÃ« P. Gjergj FishtÃ«s O. F. M. fillon me u botue e pÃ«rkohÃ«shmja letrare-Â¬kulturore "Hylli i DritÃ«s", qÃ« mbas sa vuejtjesh ende vijon i pelqyem e i Ã§muem prej mbarÃ« popullit shqiptar si edhe prej tÃ« huejsh. NÃ«pÃ«r te ju lÃ«shue kushtrimi gjithÃ« shqiptarÃ«ve pÃ«r lavrim tÃ« gjuhÃ«s e pÃ«r kÃ«rkim tÃ« drejtave tÃ« veta.

NÃ« vj 1917, nÃ«n drejtim tÃ« D. Ndre ZadejÃ«s doli nÃ« ShkodÃ«r, pÃ«r tri vjet e pÃ«rkohÃ«shmja fetare "Zoja e ShkodrÃ«s".

NÃ« vj. 1921 nÃ«n drejtim tÃ« Z. GaspÃ«r Mikelit doli nÃ« ShkodÃ«r e pÃ«rkohÃ«shmja arÃ«simore "Shkolla e re", qÃ« ma vonÃ« nÃ«n tjerÃ« emna, kje ba gati si organ i MinistrisÃ« s' Arsimit.

NÃ« vj. 1929, si organ i ShoqnisÃ« L. E. K. A. tÃ« drejtueme prej JezuitÃ«sh doli e pÃ«rkohÃ«shmja letrare- kulturore "L. E. K. A.", fort e Ã§mueme prej popullit. KatolikÃ«t s' kjenÃ« kursye me e Ã§ue zanin edhe jashta Shqipnije. JanÃ« pÃ«r t'u pÃ«rmendÃ« kryesisht Italo-ShqiptarÃ«t, si edhe shkrimtarÃ«t tonÃ« ma tÃ« mirÃ«, qÃ« bashpunuen nÃ« "Albania" tÃ« BruxellÃ«s.

NÃ« vj. 1887, drejtue prej Jeronimde RadÃ«s, doli e pÃ«rkohÃ«shmja "Fiamuri i ArbÃ«rit", qÃ« zgjati 4 vjetÃ«.

NÃ« vj. 1887, drejtue prej Franc. Stassi Petta e Zef Schiro, kje botue e
pÃ«rkohÃ«shmja mujore "ArbÃ«ri i rii".

NÃ« vj. 1896, nÃ«n drejtim t' Antonio Argondizzo doli fletoria "YIli i ArbÃ«reshÃ«vet".

NÃ« vj. 1897 del pÃ«r pak kohÃ« "L'Albania letteraria" drejtue prej disa djelmoÃ§ash italo-Â¬shqiptarÃ«.

NÃ« vj. 1897-1924 del "La nazione Albanese", e pÃ«rkohÃ«shme politike-letrare-kulturore dyjavshe, e drejtueme prej Anselm Lorecchio.

NÃ« vj. 1907 nÃ« Trieste, nisÃ« m' u botue pÃ«r disa kohÃ« e pÃ«rkohÃ«shmja "Dashamiri", nÃ«n drejtim tÃ« Mati Logorecit. PÃ«rveÃ§ tÃ« pÃ«rkohÃ«shmÃ«ve janÃ« edhe fletorÃ«t, qÃ« nÃ« mÃ«nyrÃ« ma tÃ« shpejtÃ« e ma popullore influencojnÃ« me fuqi magnetike n' opinjonin publik.

NÃ« vj. 1910, doli nÃ« ShkodÃ«r fletorja "Bashkimi", qÃ« kje thirrÃ« edhe "Koha " , e vijoi deri nÃ« vj. 1913; mandej ndÃ«rroi emÃ«n e kje quejtÃ« "Besa shqiptare ", qÃ« qindroi deri nÃ« vj. 1924, nÃ«n drejtim tÃ« Don Ndoc Nikaj. Pat kundÃ«rshtime tÃ« mÃ«dha kjo fletore edhe prej shqiptarÃ«ve, por trimnisht luftoi pÃ«r indipÃ«ndencÃ«n tonÃ«.

NÃ« vj. 1913 Dr. Terenc Tocci, botoi fletorÃ«n â€œTaraboshi" nÃ« dy periudha tÃ« ndryshme.

Kah mbarimi i vj. 1916, nÃ«n drejtim tÃ« P. Gjergj FishtÃ«s O. F. M. doli fletoria "Posta e Shqypnis", nÃ« tÃ« cillÃ«n, pÃ«rveÃ§ pjesÃ«s politike, mund tÃ« gjejmÃ« shumÃ« pjesÃ« tÃ« bukura leterature shqipe.

NÃ« vj. 1923 del fletorja "Ora e Maleve" nÃ«n drejtim tÃ« grupit me atÃ« emÃ«n.

ShoqÃ«nitÃ«:

IdealistÃ«t e kombit, katolikÃ«t e njÃ«mendtÃ«, kuptonin mirÃ«fillit, se asnjÃ« hap i organizuem s'mund tÃ« bahÃ«j, se asnjÃ« program s' mund tÃ« zbatohej pa dashni e pa lidhni me njani-tjetrin, prandej nisÃ«n me u bashkue si civila, si kler, pÃ«rrreth ndonjÃ« njeriut ma nÃ« shenj e ma me autoritet, kÃ«shtu, dora-dorÃ«s, u formuen edhe shoqÃ«nitÃ« nÃ« vendin tonÃ«.Tue kenÃ« se kultura merr zhvillim e s' mund tÃ« pÃ«rshihÃ«t veÃ§ me njÃ« program, shoqÃ«nitÃ« kjenÃ« formue me programe tÃ« ndryshme pÃ«r njÃ« qellim tÃ« vetÃ«m, qÃ« kje kultura e pÃ«rparimi i vendit.

NÃ« vj. 1899 Emzot Preng DoÃ§i, Abat i MirditÃ«s,thÃ«meloi shoqÃ«ninÃ« "Bashkimi", me program letrar. NÃ« atÃ« pÃ«rfshihÃ«n njerÃ«zit ma tÃ« zotÃ«t nÃ« lamÃ«n letrare e asajÃ« do ti dihÃ«t alfabeti i sotÃ«m. Botoi shumÃ« vepra shqip, ndÃ«r tÃ« cillat edhe "Fjalori i ri". Entuzjazmoi e nxiti edhe tjerÃ«t shqiptarÃ«, tue shprehÃ« ndÃ«r shkrime tÃ« ndryshme dashninÃ« pÃ«r Atdhe e indipÃ«ndencÃ«.

QÃ« prej vj. 1904, pat gati tÃ« thuesh si organ tÃ« vetin njÃ« kalendar tÃ« pÃ«rvjetÃ«shÃ«m fort tÃ« bukur, me emÃ«n "Shqyptari", tÃ« cillin, e botoi pÃ«r tri vjet. Kje Ã§mue prej tÃ« gjithÃ« atdhetarÃ«ve tÃ« vÃ«rtetÃ« e kje pÃ«rfaqÃ«sue nÃ« Kongres tÃ« Manastirit.

NÃ« vj. 1901 shumica e Ipeshkvijve, nÃ« bashkÃ«punim me Don Ndre MjedjÃ«n, ngritÃ«n ShoqÃ«ninÃ« "Agimi", edhe kjo me program letrar. Ndoq nji alfabet nÃ« vedi e shtypi disa libra. U dha shkas shumÃ« dikutimÃ«ve tÃ« Ã§eshtjÃ«ve gjuhÃ«sore, kÃ«shtu, erdhÃ«n tue u caktue rregullat ma mirÃ«. Kje pÃ«rfaqÃ«sue edhe kjo nÃ« Kongres tÃ« Manastirit.

NÃ« vj. 1907 kje ngritÃ« ndÃ«r Jezuit njÃ« shoqÃ«ni e thirrun "Vepra Pijore", me qellim me gjetÃ« mjetÃ«t pÃ«r botim tÃ« librave shqip. I vjefti shumÃ« leteraturÃ«s shqipe me ma shumÃ« se 40 vepra tÃ« ndryshme .

NÃ« vj. 1911, me 22 Kallnor, prej njÃ« grupi idealistÃ«sh katolikÃ« kje formue njÃ« shoqÃ«ni tjetÃ«r letrare me emÃ«n "Klubi Gjuha Shqipe". Nxiti me kujdes shkrimtarÃ«t e rinjÃ« pÃ«r kah lavrimi i gjuhÃ«s e me shpÃ«nzime tÃ« veta botoi edhe ndonjÃ« libÃ«r.

NÃ« vj. 1924, pÃ«r me shue sidomos analfabetizmin nÃ« vendin tonÃ« kje formue shoqÃ«nija "Lidhja e MÃ«suesave KatolikÃ«", qÃ« s'pat jetÃ« tÃ« gjatÃ«.

NÃ« vj. 1929 prej ish-nxanÃ«sve tÃ« shkollÃ«s sÃ« JezuitÃ«ve kje ngritÃ« shoqÃ«nia L. E. K. A. me proÂ¬gram letrar-kulturor, qÃ« vijon nÃ« botim t' organit tÃ« vet tÃ« pÃ«rmuejshÃ«m "Leka". TÃ« gjitha kÃ«to shoqÃ«ni kanÃ« pasÃ« pÃ«r program ma shumÃ« leteraturÃ«n e arÃ«simin.

NÃ« vj. 1914 kur lÃ«vizjet politike vinin tue u egÃ«rsue pÃ«rherÃ« e ma fortÃ« e shumÃ«kush dishronte me ia ngjitÃ« thonjtÃ« ShqipnisÃ«, kje formue prej disa djelmoÃ§ave katolikÃ« entuzjastÃ« pÃ«r Atdhe, shoqnija "Nji tubÃ« djelmoÃ§a shkodranÃ«", qÃ« nxiti shpesh popullin ndÃ«r rasa tÃ« ndryshme me metingje e ligjerata, pÃ«r me kÃ«rkue tÃ« drejtat e veta. Vijoi deri nÃ« vj. 1921.

NÃ« vj. 1918 thÃ«melohÃ«t nÃ« ShkodÃ«r shoqnija "Rozafat", me program muzikor-artistik; qÃ« mÃ«rrijti me trajtue njÃ« orkestÃ«r e, nÃ« vj. 1923, organizoi ma tÃ« parÃ«n ekspozitÃ« pikturash kombÃ«tare.

NÃ« vj. 1919 prej disa djelmoÃ§ave idealistÃ« kje thÃ«melue shoqÃ«nija "Bogdani", me program muzikor-Â¬dramatik. Formoi njÃ« ndÃ«r bandat muzikore ma tÃ« plotÃ«suemÃ«t e ShkodrÃ«s e Ã§faqi me zotÃ«si tÃ« rrallÃ« drama tÃ« ndryshme. NÃ« salon tÃ« shoqÃ«nisÃ« kjenÃ« mbajtÃ« edhe disa konferenca Ã§eshtjÃ«sh shoqÃ«nore si edhe akademi. Mbasi ra rasa me folÃ« pÃ«rmbi shoqÃ«nitÃ«, qÃ« u morÃ«n me muzikÃ«, nuk asht jashta vendit me cekÃ«, se ky art mori shkas nÃ« Shqipni tÃ« Veriut dhe u zhvillue vetÃ«m prej elementit katolik. P. TomÃ« Marcozzi de Rapino O.F.M. kje i pari qÃ« formoi nÃ« ShkodÃ«r njÃ« bandÃ« Muzikore private.

NÃ« vj. 1882 n'oborr tÃ« KishÃ«s Kathedrale ushtuan pÃ«r tÃ« parÃ«n herÃ« burijat, qÃ« kjenÃ« lajmÃ«taret e kohve ma tÃ« mira, qÃ« do tÃ« vinin nÃ« Shqipni. Kush mundÃ«t me ia paraqitÃ« vedit gÃ«zimin, qÃ« ndjeu n'at rasÃ« populli katolik, ai populI, qÃ« ndrydhÃ« nÃ«n robni, s' kishte pse kÃ«ndonte? Ajo bandÃ« pÃ«r Ã§do tÃ« dielÃ« e pÃ«r tÃ« gjitha tÃ« kremtÃ«t, filloi me kÃ«naqÃ« gjithkendin e, Kje njÃ« fuqi e re, qi e shtyni popullin kah lavrimi i artit tÃ« muzikÃ«s, pse qÃ« atÃ«herÃ«, nisi nÃ« ShkodÃ«r me u Ã§mue e me u punue pÃ«r artin.

NÃ« vj. 1917 P. Martin Gjoka O.F.M. mÃ«rrijti me formue nÃ« ShkodÃ«r ma tÃ« plotÃ«suemÃ«n orkestÃ«r e ma tÃ« mirin kor nÃ« vj. 1922. Me nÃ«xanÃ«sa tÃ« vogjÃ«l shkollÃ«t ngriti njÃ« bandÃ« tÃ« kompletueme me 42 vegla e me uniformÃ«, njÃ« punÃ« kjo qÃ« mbrekulloi mbarÃ« popullin e ShkodrÃ«s, qÃ« e shikonte me simpati. Kjo bandÃ« vijoi deri nÃ« vj. 1924. Rishtas kje ngritÃ« nÃ« vj. 1930, e nÃ« konkurs bandistik-teatral, qÃ« kje ba nÃ« TiranÃ« prej MinistrisÃ« s' ArÃ«simit me 8 Â¬X-1930, fitoi Ã§mimin e parÃ«.

VEPRA TJERA KULTURORE.

TÃ« huejtÃ«, sa herÃ« kanÃ« pasÃ« rasÃ« me ardhÃ« nÃ« Shqipni, jo vetÃ«m nÃ« kohÃ« tÃ« pushtimit otoman, por edhe ndÃ«r ditÃ«t tona, kanÃ« vu re me andje ndÃ«r katolikÃ« ndÃ«rtesa e Kisha tÃ« ndÃ«rtueme mbas arkitekture. TÃ« thuesh vetÃ«m kÃ«to kanÃ« tregue tÃ« prirunit kah bukuria e kah estetika dhe, i kanÃ« lanÃ« nderÃ« vendit. MjeshtritÃ« e ndryshme, prej tÃ« cillave, gjithkush e di se rrjedhÃ« pÃ«rparimi ekonomik i vendit, kjenÃ« pÃ«rftue e lavrue prej elementit katolik. NdÃ«r ta ke gjetÃ« farmacistÃ«, rrobaqepÃ«s tÃ« mirÃ«, kÃ«puctarÃ«, marangoza, farkÃ«tarÃ«, argjentarÃ«, llastÃ«rtarÃ«, tregÃ«tarÃ« e sa e sa mjeshtri tjera tÃ« kryeme me aftÃ«si e shije.

QÃ« nÃ« vj. 1903 (?) Italia pat ngritÃ« nÃ« ShkodÃ«r njÃ« shkollÃ« mjeshtrishÃ«, qÃ« kje ndjekÃ« prej shumÃ« katolikÃ«sh, qÃ« sot janÃ« mjeshtra tÃ« plotÃ«suem nÃ« degÃ« tÃ« vet.

NdÃ«r ne u mÃ«sue me Ã§mue arkeologjinÃ« e me ia ruejtÃ« Atdheut vjetÃ«rsitÃ« e mijra vjetÃ«ve. JezuitÃ«t pÃ«r zhvillimin e mÃ«simÃ«ve qÃ« ndÃ«r vjetÃ«t e para tÃ« shkollave tÃ« veta patÃ«n formue njÃ« kabinet fizike e sidomos njÃ« muze, qÃ« pÃ«r sasi tÃ« sendÃ«ve tÃ« mledhuna mund tÃ« njehÃ«t ende ma i bukri e ma i rregulluemi nÃ« Shqipni. Â¬FranÃ§eskanÃ«t nÃ« tjetrÃ«n anÃ«, pÃ«rveÃ§ muzeut tÃ« vogÃ«l, nÃ« kÃ«to vjetÃ«t e fundit mÃ«rrijtÃ«n me thÃ«melue njÃ«farÃ« pinakoteke tÃ« bukur me disa piktura tÃ« rralla e tÃ« vjetra. Por, ai qÃ« e pat ma pÃ«r zemÃ«r arkeologjinÃ« e vendit tonÃ«, kje padyshim i njohtuni P. ShtjefÃ«n K. GjeÃ§ov O. F. M., i cilli, qÃ« ndÃ«r vjetÃ«t e para tÃ« zyrÃ«s se vet, kje mundue me kÃ«rkue vetÃ« e me nxitÃ« edhe tjerÃ«t, pÃ«r me i ruejtÃ« e me i mbledhÃ« vjetÃ«rsitÃ« e vendit. Shkroi sa herÃ«sh mbi kÃ«te subjekt e shtyni deri edhe funksjonarÃ«t e naltÃ« tÃ« Shtetit, me formue komisjone tÃ« ndryshme pÃ«r ketÃ« qellim; punÃ« kjo qÃ« tregon njÃ« ndjesi fort delikate pÃ«r pÃ«rparim tÃ« vendit.

VEPRAT FILANTROPIKE

Ajo ndjesi e ambÃ«l, qi zhdukÃ« egoizmin, tue na pÃ«rkulÃ« para mjerimÃ«ve tÃ« vÃ«llazÃ«nve tonÃ« pandryshim besimi, nuk asht thjeshtÃ« prej natyrÃ«t, por prej besimit kristjan, qÃ« shprehÃ«t me fjalÃ«n Charitas. Ky virtyt na nalton para mbarÃ« njerÃ«zimit porsi idealista tÃ« vÃ«rtetÃ«. Bota liberale e ndien influksin e kÃ«saj vepre vigane, por s'do me e njohtÃ« kavinÃ«, prandej e pagÃ«zon me f]alÃ«n filantropi. KatoliÃ§izmi diti me pÃ«rftue nÃ« mÃ«nyrÃ« tÃ« ndryshme kÃ«so veprash filantropike, qÃ«, gjithmonÃ« do tÃ« kujtohÃ«n me evari.

NÃ« vj. 1885 JezuitÃ«t pÃ«r me u vjeftÃ« edhe atyne qi s'mujshin me ndjekÃ« shkollÃ«n, thÃ«meluen njÃ« "Oratorium", ku, fÃ«mijÃ«t e tÃ« mÃ«dhajtÃ« pÃ«rveÃ§ argÃ«timit kishin edhe ndonjÃ« mÃ«sim fetar. Vijoi pÃ«rbukuri disa vjetÃ« e kje ndjekÃ« prej shumÃ« vetÃ«sh.

NÃ« vj. 1889 kje thÃ«melue prap ndÃ«r JezuitÃ« shoqÃ«nia bamirÃ«se "Rrethi i Sh'Jozefit", qÃ« kishte pÃ«r program me mbledhÃ« lÃ«moshÃ« e me u pague qiranÃ« e shtÃ«pisÃ« tÃ« vorfÃ«nve. Vazhdoi deri nÃ« vj. 1916, e ndau njÃ« lÃ«moshÃ« afÃ«r 50.000 Krs.

NÃ« vj. 1890 (?) me ndihmÃ« tÃ« MbretnisÃ« AustroÂ¬Hungareze, kje Ã§ilÃ« nÃ« ShkodÃ«r njÃ« smÃ»tore (spital), ku shÃ«rbyen me durim e dashni tÃ« jashtzakonÃ«shme Motrat VinÃ§encjane, ase Motrat e MÃ«shirÃ«s. Aty kje mjekue kushdo pa ndryshim besimi.
Vazhdoi deri nÃ« vj. 1918.

NÃ« vj. 1898 ase ndonjÃ« vjetÃ« pÃ«rpara, gjejmÃ« nÃ« Kallmet njÃ« "Ambulatorium", tÃ« mbajtun prej Motrave tÃ« MÃ«shirÃ«s, ku, mjekohej katundarija e merrÃ«shin ilaÃ§Ã«t pa pare. KÃ«to Murgesha edhe sot shÃ«rbejnÃ« nÃ« spitalÃ«t e Shtetit nÃ« ShkodÃ«r.

NÃ« vj. 1897, nÃ« kuvend tÃ« franÃ§eskanÃ«ve kje thÃ«melue "Buka e Shna Ndout", njÃ« vepÃ«r bamirÃ«sije, qÃ« mund tÃ« thirrÃ«t ma e frytÃ«shmja nÃ« vendin tonÃ«. PÃ«r Ã§do tÃ« Marte u ndahÃ«t buka pa ndryshim besimi ma shumÃ« se 200 vetÃ«ve; u epet lÃ«moshÃ« mujore sa familjÃ«ve tÃ« vorfna e thahÃ«n sa lot. LÃ«mosha, qÃ« mledhÃ«t e shpÃ«rndahÃ«t Ã§do vjetÃ«, asht pÃ«rnjÃ«mend e bindÃ«shme, pse mÃ«rrinÃ« deri nÃ« 24-25.000 Krs.
Jashta kÃ«sajÃ« shume, prej vj. 1902 e deri nÃ« vj. 1912, u kje dhanÃ« ndÃ«r shkolla tÃ« fretÃ«nve ma shumÃ« se 60 tÃ« vorfÃ«nve bukÃ«, supÃ« e tesha.

NÃ« vj. 1905 (?) Motrat Salezjane i sollÃ«n sytÃ« kah ma tÃ« mjeruemit e popullit, kah pleqtÃ« e plakat e mbetuna e tÃ« vorfna e me njÃ« durim e njÃ« dashni heroike, i mblodhÃ«n nÃ« njÃ« shtÃ«pi, qÃ« kje thirrÃ« "Streha e pleqÃ«ve".

E mbajtÃ«n kÃ«tÃ« vepÃ«r tÃ« mÃ«shirÃ«shme deri nÃ« vj. 1916, kur pÃ«r rrÃ«thana politike ju desht me lanÃ« ShkodrÃ«n. E vijuen at vepÃ«r pÃ«r tri vjet rresht Motrat Stigmatine.

NÃ« vj. 1907 Motrat Salezjane Ã§ilin me ndihmÃ« t' ItaIisÃ« njÃ« orfanotrof pÃ«r varza jetime, tue i edukue kah zemra, kah mendja e kah jeta. Ky orfanotrof vijoi deri me 24 Prill tÃ« kÃ«saj vjetÃ«.

KÃ«te vjetÃ« (1907) edhe Schulbruder-t me ndihmÃ« t' Austro- HungarisÃ«, hapÃ«n njÃ« orfanotrof pÃ«r djelmÃ«, tÃ« cillin e mbajtÃ«n fort mirÃ« deri nÃ« vj. 1916.

NÃ« vj. 1914 Motrat Salezjane, i gjejmÃ« se shÃ«rbejnÃ« nÃ« spitalin "Iolanda",i hapun prej ItalisÃ«. Mbas njÃ« pushimi tÃ« gjatÃ«, e vijojnÃ« kÃ«te vepÃ«r bamirÃ«sie nÃ« vj. 1928.

NÃ« vj. 1920 kje hapÃ« prej EtÃ«nve Jezuit "Orfanotrofi i ZemrÃ«s sÃ« Krishtit" pÃ«r djelmÃ«, vepÃ«r qÃ« vazhdoi deri nÃ« Prill tÃ« kÃ«saj vjetÃ« me afÃ«r 40 jetimash.

NÃ« vj. 1924 nisi njÃ« tjetÃ«r vepÃ«r bamirÃ«sije. N' at vend ku mbretnon mjerimi e Ankimi d.m.th. nÃ« burg tÃ« ShkodrÃ«s, kje njÃ« rreze drite, njÃ« shkas paqe e dashnije.
FranÃ§eskanÃ«t e kanÃ« marrÃ« mbi vedi me i sherbye atyne tÃ« shkretÃ«ve, e pÃ«rveÃ§ kujdesit fetar, ndÃ«r tÃ« kremte ma tÃ« mÃ«dha, nÃ«pÃ«r tÃ« nxitun tÃ« tyne mblidhÃ«n lÃ«moshÃ«, qÃ« shpesh kapÃ«n deri nÃ« 3.000 Krs. E, tÃ« burgosunve pa ndryshim besimi u bahÃ«t bukÃ«, djathÃ«, vezÃ«, duhan, rroba etj.

MISJONI

GjithÃ«shka u pÃ«rmend deri kÃ«tu asht fruti i asajÃ« detyrÃ«s shpirtnore, qÃ« i ven feja secillit katolik me e Ã§pallÃ« tÃ« vÃ«rtetÃ«n, me e ndjekÃ« e me e mbrojtÃ«; por populli shqiptar s' kishte mujtÃ« me qindrue nÃ« ketÃ« detyrÃ«, as s' ishte mbajtÃ« i ndÃ«ruem, i thyeshÃ«m e idealist, mos t'i kishte ndejÃ« gati meshtaria nÃ«pÃ«r misjone, tue i mÃ«sue e tue i drejtue. FranÃ§eskani s' ju nda popullit shqiptar pÃ«r 700 vjetÃ«.
Kur mbas pushtimit otoman franÃ§eskanit i kjenÃ« rrÃ«nue kuvendÃ«t, e KishÃ«s i kjenÃ« marrÃ« mjetÃ«t e jetesÃ«s, e erdh tue u ligÃ«shtue forcÃ«t d.m.th. iu pakÃ«sue pÃ«rsoneli, ajo kohÃ« kje ma e tmershmja pÃ«r vendin tonÃ«.

NÃ« vj. 1634 vinÃ« fretÃ«n prej Italije e bashkÃ«punojnÃ« me ata pak fretÃ«n, qÃ« kishin mbetÃ« nÃ« Shqipni. KÃ«ta e kÃ«rkojnÃ« shqiptarin ndÃ«r male tÃ« thÃ«pisuna e ndÃ«r fusha. MÃ«sojnÃ«, predikojnÃ«, i mbajnÃ« gjallÃ« ndjesitÃ« bujare tÃ« rracÃ«s, shpÃ«tojnÃ« tÃ« prirunit kah kultura, gatuajnÃ« zemrat pÃ«r liri. RrahÃ«n njÃ«mend, burgosÃ«n e mbytÃ«n, por nuk ligÃ«shtohÃ«n, nuk thehÃ«n. Me dashni e tue ba mirÃ«, mÃ«rrijnÃ« me fitue deri
simpatinÃ« e anmiqÃ«ve, e tue shpetue besimin katolik, shpetojnÃ« idealistin Shqiptar.
Kjo Ã§etÃ« misjonarÃ«sh vijoi deri ndÃ«r ditÃ«t tona. Prap meshtaria ndÃ«r predke, ndÃ«r shkrime e ndÃ«r mÃ«sime, kÃ«rkon me e ba popullin leal, me ndÃ«rgjegje e me karakter e jo fanatik.

NÃ« vj. 1883 e ma vonÃ« nÃ« vj. 1888, edhe JezuitÃ«t fillojnÃ« me zhvillue njÃ« program tÃ« rinj pÃ«r dobi tÃ« popullit. SajojnÃ« misjonÃ«t shetitÃ«se, qÃ« shkojnÃ« gjithkah tue ba mirÃ«, tue i afrue zemrat me zemra, tue pajtue gjaqÃ«t, tue zhdukÃ« poshtÃ«rsitÃ«, tue Ã§ilÃ« shtigje kah drita e vÃ«rtetÃ« e kah kultura.
NÃ« njÃ« studim kaq tÃ« vogÃ«l, tue mos mujtÃ« me i paraqitÃ« faktÃ«t ndÃ«r shpjegime imtime tÃ« veta, jemi tÃ« sigurtÃ« se janÃ« lanÃ« jashtÃ« shumÃ« vepra, qi kishin me e ndritÃ« ma shumÃ« aktivitetin e elementit katolik nÃ« Shqipni, pÃ«r kah kultura; por kaq tÃ« mjaftojÃ«. NÃ«pÃ«r rreshtim tÃ« datave, si nÃ« njÃ« film ka me u pa tÃ«ndenca e pÃ«rherÃ«shme e katolikÃ«ve kah pÃ«rparimi, vÃ«primi i tij i ndryshÃ«m ndÃ«r kohÃ« e ndÃ«r rrÃ«thana fort' tÃ« vÃ«shtira e negative e, njÃ«herit, dashnija e tij pÃ«r Atdhe e pÃ«r pavarÃ«si.

- Shenim nga F.Radovani:

Materiali nuk ka asnjÃ« ndryshim nga origjinali, me perjashtim tÃ« ndonjÃ« adaptimi gjuhÃ«sor tue mos ndryshue kuptimin e asnjÃ« fjale tÃ« shkrueme prej vetÃ« autorit. (F.R. 2005).

- ShÃ«nim i RedaksisÃ« sÃ« KulturÃ«s sÃ« https://www.proletari.com;
Materiali i At Donat Kurtit ju dhurue nga njÃ« mik i At Donat Kurtit pÃ«r sitin https://www.proletari.com me dashamirÃ«si mÃ« datÃ«n 19 tetor 2010

by **Laert** » 25 Oct 2010, 12:53

Ministri Sokol Olldashi inspekton punimet pÃ«r ndÃ«rtimin e urÃ«s sÃ« lumit Buna nÃ« ShkodÃ«r

25-10-2010 / Gazeta 55

NÃ« kuadÃ«r tÃ« investimeve tÃ« bÃ«ra nga qeveria Berisha, edhe ministri i Transporteve, Sokol Olldashi ka qenÃ« dje nÃ« ShkodÃ«r.
Ministri i Transporteve, Sokol Olldashi inspektoi punimet nÃ« urÃ«n e lumit Buna dhe siguroi se brenda dhjetorit ajo do tÃ« pÃ«rfundojÃ«. Aktualisht nÃ« tÃ« Ã«shtÃ« duke u punuar nÃ« pjesÃ«n metalike. Ai ka folur edhe pÃ«r projekte tÃ« tjera qÃ« qeveria ka pÃ«r ShkodrÃ«n duke pÃ«rmendur si mÃ« tÃ« rÃ«ndÃ«sishmin thellimin e lumit Buna pÃ«r ta bÃ«rÃ« atÃ« tÃ« lundrueshÃ«m.
â€œTashmÃ« na ka mbetur vetÃ«m tÃ« bÃ«jmÃ« projektin pÃ«r thellimin e lumit Buna duke e bÃ«rÃ« atÃ« tÃ« lundrueshÃ«m. Kjo do ta bÃ«jÃ« ShkodrÃ«n edhe mÃ« shumÃ« atraktive duke i dhÃ«nÃ« asaj dhe njÃ« rrugÃ« tjetÃ«r, por kÃ«tÃ« herÃ« ujoreâ€, u shpreh ministri Olldashi.
Ura e re mbi lumin Buna Ã«shtÃ« e gjatÃ« 275 metra me njÃ« gjerÃ«si prej 13.5 metrash. Fondi i akorduar pÃ«r ndÃ«rtimin e saj kap shifrÃ«n e 7 milionÃ« dollarÃ«ve, njÃ« investim ky i BankÃ«s Islamike pÃ«r Zhvillim dhe QeverisÃ« Shqiptare. Ministri Ã«shtÃ« ndalur edhe nÃ« ndÃ«rtimin e infrastrukturÃ«s rrugore me Malin e Zi, ku projekti mÃ« kryesor Ã«shtÃ« ndÃ«rtimi i rrugÃ«s ShÃ«ngjin-VelipojÃ«-Ulqin.

by **Laert** » 25 Oct 2010, 12:55

FshatarÃ« shqiptarÃ« dhe ushtarÃ«ve nÃ« ShkodÃ«r gjatÃ« LuftÃ«s sÃ« DytÃ« BotÃ«rore, 12 prill 1939. Ata janÃ« duke ikur nÃ« drejtim tÃ« JugosllavisÃ«, tÃ« ndjekun nÃ« veri nga ushtria pushtuese italiane.

Albanian peasants and soldiers near Scutari (modern Shkoder), on the northwest border of Albania during World War II, 12th April 1939. They are fleeing towards Yugoslavia, driven north by the invading Italian army.

FshatarÃ« shqiptarÃ« tÃ« armatosur dhe ushtarÃ« nÃ« fund tÃ« marshimit tÃ« tyre nÃ« kufirin shqiptaro-jugosllave, pranÃ« ShkodrÃ«s, pas tÃ«rheqje tÃ« tyre nga pushtuesit italianÃ«. OficerÃ« si dhe ushtarÃ« u pÃ«rpoqÃ«n tÃ« iknin nÃ« Mal tÃ« Zi.

Armed Albanian peasants and soldiers at the end of their march to the Albanian-Yugoslav frontier, nearing Skutari, after their retreat from the invading Italians. Officers as well as soldiers tried to escape into Yugoslavia.

NjÃ« takim i malsorve nga Mirdita dhe vÃ«llezÃ«rit e tyre jashtÃ« katedrales Katolike tÃ« ShkodrÃ«s. viti 1922.

A meeting of Mirdite mountaineers and their town kinsmen outside a Scutari cathedral, Turkey, 1922. - London

by **Laert** » 25 Oct 2010, 12:56

Ura Buna mban peng zhvillimin e transportit nÃ« Muriqan dhe Ulqin

Ura Buna mban peng zhvillimin e transportit nÃ« Muriqan dhe Ulqin
Qeveria Shqiptare duhet tÃ« realizojÃ« sa mÃ« shpejt tÃ« jetÃ« e mundur ndÃ«rtimin e urÃ«s sÃ« re mbi lumin Buna nÃ« ShkodÃ«r, pasi prej saj kushtÃ«zohet lÃ«vizja tregtare e mallrave me Ulqinin, pÃ«rmes pikÃ«kalimit kufitar tÃ« Muriqanitâ€. Ky pohim vjen nga kryetari i komunÃ«s sÃ« Ulqinit dhe ish-ministri malazez e pakicave etnike, GÃ«zim Hajdinaga. Ai ka qenÃ« dhe iniciatori kryesor nga ana e palÃ«s malazeze pÃ«r hapjen e pikÃ«kalimit kufitar tÃ« Muriqanit nÃ« maj tÃ« vitit 2002. Sipas HajdinagÃ«s, pikÃ«kalimi kufitar i Muriqanit, i cili lidh ShkodrÃ«n dhe ShqipÃ«rinÃ« me Ulqinin, deri tani funksionon vetÃ«m si vendkalimi pÃ«r njerÃ«z, ndÃ«rsa janÃ« tÃ« gjitha mundÃ«sitÃ« qÃ« pÃ«rmes tij tÃ« lÃ«vizin dhe mallra tÃ« ndryshme nga dy anÃ«t e kufirit. NdÃ«rkohÃ«, kryekomunari i Ulqinit thotÃ« se gjithÃ§ka varet nga ndÃ«rtimi i urÃ«s sÃ« re mbi lumin Buna. Kjo pÃ«r faktin se ajo aktuale nuk e ka kapacitetin pÃ«r tÃ« pÃ«rballuar lÃ«vizjen e mjeteve tÃ« ngarkuara me mall. Nga ana tjetÃ«r, GÃ«zim Hajdina argumenton se realizimi i kÃ«tij projekti kushtÃ«zon zgjerimin e marrÃ«dhÃ«nieve mes dy shteteve fqinje pÃ«rmes pikÃ«s kufitare tÃ« Muriqanit, qÃ« Ã«shtÃ« vendkalimi mÃ« i afÃ«rt qÃ« lidh vendin tonÃ« me Malin e Zi.

PRIORITETI

VetÃ«m pak ditÃ« mÃ« parÃ«, u deklarua se Muriqani do tÃ« jetÃ« vendkalimi i parÃ« ndÃ«rkombÃ«tar i pÃ«rbashkÃ«t nÃ« Ballkan. MenjÃ«herÃ« pas nÃ«nshkrimit tÃ« marrÃ«veshjes mes ministrit tÃ« BrendshÃ«m, Sokol Olldashi dhe homologut tÃ« tij malazez, kryetari i komunÃ«s sÃ« Ulqinit, GÃ«zim Hajdinaga bÃ«n apel qÃ« kjo pikÃ« kufitare do tÃ« ishte mÃ« efikase, nÃ«se do tÃ« bÃ«het nÃ« kohÃ« realizimi i projektit pÃ«r ndÃ«rtimin e urÃ«s sÃ« re tÃ« BunÃ«s. Ish-ministri i pakicave malazeze hedh idenÃ« se nÃ«pÃ«rmjet kÃ«saj pike duhet tÃ« bÃ«het jo vetÃ«m lÃ«vizja e qytetarÃ«ve tÃ« dy vendeve fqinje, por edhe transport mallrash. Hajdinaga shprehet se nÃ«se lejohet kalimi i mallrave pa u bÃ«rÃ« ura e re, atÃ«herÃ« kalimi mbi urÃ«n ekzistuese i jep shkak lÃ«vizjes sÃ« pakontrolluar tÃ« mjeteve tÃ« tonazhit tÃ« rÃ«ndÃ«, gjÃ« qÃ« do ishte fatale pÃ«r vetÃ« gjendjen aktuale tÃ« urÃ«s sÃ« vjetÃ«r. NdÃ«rtimi i urÃ«s sÃ« re tÃ« BunÃ«s nÃ« qytetin e ShkodrÃ«s Ã«shtÃ« njÃ« emergjencÃ« e diktuar dhe nga dÃ«mtimet e shumta dhe amortizimi i urÃ«s ekzistuese. NdÃ«rtimi i njÃ« ure tÃ« re, prej vitesh Ã«shtÃ« konsdideruar prioritet jo vetÃ«m nga bashkia e ShkodrÃ«s, por edhe nga qeveritÃ« shqiptare. Si qeveria e kaluar ashtu dhe ajo e sotmja, kanÃ« deklaruar se ndÃ«rtimi i urÃ«s sÃ« re Ã«shtÃ« domosdoshmÃ«ri, por ende nuk po bÃ«het ndonjÃ« gjÃ« konkrete pÃ«r realizimin e projektit. Kryebashkiaku Artan Haxhi sqaron se projekti i mÃ«parshÃ«m Ã«shtÃ« rishikuar dhe plotÃ«suar, nisur nga pretendimet e specialistÃ«ve dhe se tashmÃ« ky institucion ka njÃ« projekt tÃ« plotÃ« tÃ« standardeve bashkÃ«kohore, qÃ« pret vetÃ«m financim. NdÃ«rtimi i urÃ«s sÃ« re mbi lumin Buna, lidhet me zhvillimin ekonomik tÃ« gjithÃ« rajonit, sidomos tÃ« turizmit.

PROJEKTI

NÃ« vitin 2003 u hartua projekti pÃ«r ngritjen e UrÃ«s sÃ« Re tÃ« BunÃ«s me vlerÃ« 3 milionÃ« dollarÃ«, por qeveria e atÃ«hershme nuk e miratoi atÃ«. KundÃ«r kÃ«tij projekti, nÃ« disa drejtime ishte dhe bashkia e ShkodrÃ«s. Projekti aktual Ã«shtÃ« mÃ« i plotÃ« dhe vlera e tij shkon nÃ« 10 milionÃ« dollarÃ«. Sipas kÃ«tij projekti, ura e re do tÃ« ndÃ«rtohet rreth 300 metra nga ura ekzistuese. GjatÃ«sia e kÃ«saj ure (do jetÃ« me dy korsi), sipas projektit, arrin nÃ« 276 metra, ndÃ«rsa gjerÃ«sia e pÃ«rgjithshme 13.5 metra. Ura do tÃ« ketÃ« konstruksion beton arme, me hapÃ«sira drite, 24 metra. Komisioni parala-mentar i ekonomisÃ« e financave ka ratifikuar projektligjin pÃ«r marrÃ«veshjen e kredisÃ« mes KÃ«shillit tÃ« Ministrave dhe BankÃ«s Islamike pÃ«r Zhvillim, pÃ«r pjesmarrjen nÃ« finacim tÃ« projektit pÃ«r ngritjen e urÃ«s sÃ« re tÃ« BunÃ«s.

22 February 2007

by **Laert** » 03 Jan 2011, 03:11

Disa foto tÃ« forcave ndÃ«rkombÃ«tare nÃ« ShkodÃ«r nÃ« vitin 1913.
JanÃ« tre Fuqi tÃ« MÃ«dha; Austro -Hungaria, Gjermania dhe Franca

Princ Vihlem Vidi mbrriti nÃ« Shqipni mÃ« 4.9.1914 - Fotoja u ba nga Fotografi Kol Maza nÃ« ShkodÃ«r

Proletari Forum & Italia Forum

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..FATKEQSITÃ‹

SHKODRA - HISTORIA - KULTURA ....LASHTESIA..

SHKODRA - HISTORIA - KULTURA ....LASHTESIA..

SHKODRA - HISTORIA - KULTURA ....LASHTESIA..

SHKODRA - HISTORIA - KULTURA ....LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..

SHKODRA - NJERÃ‹Z, HISTORIA - KULTURA - LASHTESIA..FATKEQSITÃ‹

Who is online