Lexuar 3314

HAITI – MJERIMI – VIKTIME E POLITIKES AMERIKANE

Haiti është një nga vendet më të varfër në hemisferën Perëndimore te botes. Përkundër përpjekjeve e Kombeve Bashkuara vendi pengohet nga krimi i përhapur dhe i dhunës politike. Haiti është qendra e një revolte popullore se trazirat e shkaktuara dhe të dhunës politike nga oligarkia amerikane-haitiane.
Aty ushtrohet nje fe mbi 6000 vjecare qe quhet Voodoo nga Haiti dhe haitiane dhe shte shtete fetar.(kjo eshte mjerimi shteteror qe juk a hedhe prangat e fese popullit – pra rrjeshtohet ne shtete fondamentaliste te botes)
FORMA E SHTETIT – REPUBLIKA E HAITIT
PAVARESIA NGA FRANCA – 1 JANAR 1804, U njoh në 1825 nga Franca dhe Shtetet e Bashkuara në 1863.
KONTINENTI – AMERIKA E VERIUT
GJUHA – FRANCEZE, KREOLO HAITIANE
SIPERFAQJA – 27. 750 KM katrore
PRESIDENTI – René Préval
KRYEMINISTRI – Jean-Max Bellerive
KRYEQYTET – Port-au-Prince ME 1.700 milion banore ne vitin 2001.

POPULLSIA – 8.528 MILION BANORE – RREGJISTRIM I VITIT 2005
GJUHA ZYRTARE – KREOLSK, FRENGJISHTE
VALUTA – Gourde
KODI I TELEFONIT + 509

Kreolisht haitian (emri Kreyòl ose ayisyen- gjjuha amtare) është një gjuhë kreole që rrjedhin nga frëngjisht. Është folur në Haiti nga rreth 8.5 milion njerëz (që nga 2005), pra pothuajse tërë popullatën e shtetit. Për shkak të emigracionit, ka rreth 3.5 milion folës në vende të tjera, shumica e sidomos Kanada, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Franca dhe shtete të ndryshme të Karaibeve, duke përfshirë veçanërisht Republika Domenikane, Kuba dhe Bahamas.
Në kreolisht haitian janë gjetur nga ndikimet e ndryshme të gjuhëve të Afrikën Perëndimore, duke përfshirë Wolof, GbE disa gjuhë (sidomos Fon dhe dele). Ka dy dialekte të ndryshme: fablas dhe pllajë.
Faleminderit gjithashtu për përpjekjet e Felix Morisseau-Leroy, që nga viti 1961 kreolisht haitian ka qenë njohur si një gjuhë zyrtare së bashku me frëngjisht, deri atëherë vetëm gjuhën zyrtare të Haiti: ky status u ripohua nga Kushtetuta e 1987.
Përdorimi i kreolisht haitian në literaturë është i kufizuar, por në rritje. Një e parë për të përdorur kreolisht u kap brenda Morisseau njëjtë. Aktualisht, shumë Haitianas flasin dy lloj gjuhe: kreolisht dhe frengjisht, ndërsa shumë nga udhëheqësit e botës kulturore kanë mbështetur përdorimin e gjuhës në literaturë qëne vitet 1980. Ka edhe gazeta, radio dhe stacioneve televizive në gjuhen kreole.

Një gjuhë kreolisht është e përcaktuar mirë se origjinën e ka nga kombinimi i dy ose më shumë gjuhë, në mënyrë tipike me shumë karakteristika dalluese të cilat nuk ishin të trashëguar nga ndonjë gjuhe prej tyre. Gjitha gjuhët kreole kane evoluar nga një bastardhim qe u bë apo u transformua me kohe ne gjuhë amtare e disa komuniteve.
Sidomos ato gjuhë janë të përcaktuara si të përziera, për shembull, përbëhet nga gjuhët afrikane, angleze apo franceze. Pra ashte nje nderthyrje, nje amalgame gjuhesh te perziera afrikane-angleze dhe franceze.
Shembujt ku perdoren kroalishtja eshte Xhamaika dhe Papiamento, gjuha e folur në Kepi i Gjelbert dhe Mauricius dhe Belgranodeutsch, e folur në lagjen e Belgrano në Buenos Aires.

• annakaonna – ? (dall’aruaco, anacaona)
• annanna – ananas (dall’aruaco, anana)
• aprann – imparare
• bat – colpire
• batay – combattere
• bebe – bambino
• bonjou – buongiorno
• bonswa – buonasera
• boukousou – un tipo di fagiolo
• boul – palla
• chante – cantare
• cheri – caro
• cho – avere caldo
• dou-dou – felpa
• dlo – acqua
• fanmi – famiglia
• fè – fare
• fèt – festa
• fig – banana
• fou – essere pazzo
• gade – guardare
• gato – torta
• kijan – come
• kisa – cosa
• kite M – lasciami solo
• kochon – maiale
• konprann – capire, comprendere
• kouman ou rele? – come ti chiami?
• kounye-a – now ex: vini kounye-a (come here now)
• kreyon – matita
• kwafè – parrucchiere
• la – qui
• lougawou – lupo mannaro
• machin – una macchina
• makak – scimmia
• manje – mangiare
• mèg – essere magro
• mesi – grazie
• moun – persona
• move – stare male
• pale – parlare
• panye – cesta, paniere
• pitit – bambino
• pwa – fagioli
• sa bon pou ou – lett. “questo è buono per te”
• sache – sacca
• sirèt – dolcetto
• timoun – un bambino
• tonbe – cadere
• toutouni – essere nudo
• vole – ladro/ saltare/ volare
• zonbi – fantasma (da una lingua africana, zombi)
• “sac pase”- come va?

Klima e Haitit është tropikale, me ndonjë ndryshim në varësi të lartësisë. Port-au-Prince, në janar ka një mesatare minimale prej 23 ° C (73 ° F) në një maksimum mesatare prej 31 ° C (88 ° F), në korrik, 25-35 ° C (77-95 ° F) . Model e reshjeve është e ndryshme, me shi të rëndë në disa nga ultësira dhe në shpatet veriore dhe lindore të maleve. Port-au-Prince merr një reshje mesatare vjetore prej 137 cm (54 in). Ka dy sezonet me shi, prill-qershor dhe tetor-nëntor.

TABELA E TEMPERATURES DHE SASISE SE SHIUT GJATE VITIT NE HAITI
ne kryeqytetin Port-au-Price

Janar – Temperatura prej 20 – 30 grade; shiu – 33 mm

Shkurt – Temperat. prej 20 – 31 grade; shiu – 58 mm

Mars – Temperat. – 21 – 32 grade; shiu – 86 mm

Prill – Temperat. – 22- 32 grade; shiu – 160 mm

Maj – Temperat. – 22 – 32 grade; shiu – 231mm

Qershor – Temperat. 23 – 33 grade; shiu – 102 mm

Korrik – Temperat. 23 – 34 grade; shiu – 74 mm

Gusht – Temperat. 23 – 34 grade; shiu – 145 mm

Shtator – Temperat.23 – 33 grade; shiu – 175 mm

Tetor – Temperat. 22 – 32 grade; shiu – 170 mm

Nentor – Temperat. 22 – 31 grade; shiu – 86 mm

Dhjetor – Temperat. 21 – 31 grade; shiu – 33 mm

Lëvizja demokratike pro-katolike

Nga fundi i regjimit të ri Duvalier filloi me një lëvizje popullore e nxitur nga Kisha lokale dhe e forcuar nga vizita e Papa Gjon Pali II në vitin 1983 e cila i dha një fjalim shpirteror dhe mjafte demokratike me synim qe “Gjërat duhet të ndryshojë këtu!”. Në vitin 1984 shpërthyen trazira anti – qeveritare në të gjithë Haitin dhe Konferenca Episkopale e Haitit nisi një program me qëllimin e përgatitjes se popullit haitian në një pjesëmarrje më të vetëdijshme në procesin zgjedhor.

TERMETI NE HAITI – BARAZ ME 23 BOMBA ATOMIKE

Termeti ne 12 janar 2010 ne Haiti

Me 12 janar te 2010 në oren 21:53:09 GMT sipas ores se Haitit pesoi një dridhje të parë e mbi 7,3 ballesh te shkallës Rihter(vertikal – prej poshte – larte), por ende në shkallë të gjerë goditi kryeqytetin Port-au-Prince, gje qe per pak minuta shkatërroi Haitin plotesisht. Të gjitha ndërtesat e rëndësishme të kryeqytetit u rrezuan- duke përfshirë tre nga katër spitale, katedrale, pallatin presidencial, te parlamentit, te ministrive të ndryshme, “Montana” (një nga hotelet më të famshme) – ishte shkatërruar apo dëmtuar rëndë . Një vlerësim paraprak i viktimave është 50.000 njerëz, por ata të sigurojë më shumë se trefishi.

Ndër viktimat e sigurt është kreu i misionit të OKB-së në Haiti MINUSTAH Hedi dhe Arqipeshkvi i Port-au-Prince Kryepeshkopi Serge Miot , ndërsa nuk ka lajme e përgjithshme famullitar, Monsinjor Benoit. Ambasador i Papës apostolik në Haiti, Bernardo Auza, tha Fides(Qendres se Informacionit te Vatikanit) se katedralja, kryepeshkopia, të gjitha kishat e medhaja dhe seminaret jane shndrruar ne rrenoja; te njëjtin fat e ka pesuar ministritë, pallati presidencial, shkolla Ajo ka njoftuar se presidenti dhe zonja e parë kanë shpetuar per mrekulli nga shembja e pallatit presidencial.

E pregatiti prej burimeve te huaja Bep Martin Pjetri
Me 15 janar 2010
Copyright Com.Proletari