Lexuar 4961
PORTO RIKO(Puerto RiKo) zytarisht esht ne Bashkësinë e Puerto Rikos (në anglisht: Bashkësia e Puerto Riko), është një popull (në kuptimin e partnerit identitetit kulturor) të cilit sistemi ligjor është një territor i painkorporuara e Shteteve të Bashkuara vetëqeverisëse me statusin e vendosur në Karaibet verilindore, në lindje të Republikës Domenikane dhe ne perëndim të Ishujve të Virgjër. Ne bregdetin e saj në perëndim shtrihet më tej në rreth 2000 km (1280 milje) të brigjeve Florida, të kontinentit më të afërt. Arkipelag i Porto Riko përfshin ishullin kryesor i Porto Riko, më i vogël ne Antilet e Madhe, si dhe një numër ishujsh të vogla dhe cays, nga të cilat më të mëdha janë: Mona, Vieques dhe Culebra. Kjo është një ishull tropikal dhe, pavarësisht nga madhësia e saj, ka një shumëllojshmëri të ekosistemeve: pyjeve të thatë dhe të rainforests, zona karstike, zonat malore, ekosistemet bregdetare dhe detare, etj

SIMBOLI

Ricans Puerto janë shtetas të SHBA që nga viti 1917, kur S. U. Kongresi e kaloi ligjin për Jones. Edhe pse marrëdhëniet e tij me Shtetet e Bashkuara është e ngjashme me atë të një shteti të [Bashkimit 2] dhe e lejuar hartimin e një kushtetute për menaxhimin e punëve të brendshme i nënshtrohet pushteteve të plotë të Kongresit nga të Territorit Pika. Kjo do të thotë se fuqitë që të jetë në ishuj, nuk ka mbrojtje në Kushtetutë S. U., janë revocable.

Kryeqyteti – San Juan
Presidenti – Barak Obama
Guvernatori – Luis Fortuño
Sekretar shtetit – Kenneth D. McClintock

Territori i Porto Rikos ndodhet nen administrimin amerikan
Autonomi lokale u fitua nga Shtetet e Bashkuara me 25 korrik 1952
Siperfaqja – 9.104 km
– ujë • 1,59%
Popullsia – 3.994.259 sipas korrikut te vitit 2007
• Dendësia- 438 banorë per km ²
Monedha – Dollar

HARTA E PORTO RIKOS

Gjuhë- Idioma

Porto Riko është një ishull. Ligjërisht është dygjuhësh, në kuptimin që të dy spanjisht dhe anglisht janë gjuhë zyrtare, spanjisht qenë gjuha amtare e folur nga të gjithë popullsinë. Anglisht është mësuar si gjuhë të dytë, por më pak se 3% e popullsisë është plotësisht dygjuhëshe.
Gjuha spanjolle në Porto Riko e dallojnë atë nga kombet e tjera hispanike si në të gjitha rajonet. Kjo është kryesisht për shkak të ndikimit të gjuhëve stërgjyshore, të tilla si Tainos dhe afrikanë. Kohët e fundit, gjuha angleze është ndjerë nga ndikimi që rrjedhin nga marrëdhëniet e tyre me Shtetet e Bashkuara.
Demografia e Puerto Rikos
Evolucioni demografik i Porto Riko midis 1961 dhe 2003.
Popullsia në mijë banore.
Sipas regjistrimit të SHBA-së në Porto Riko për vitin 2004, popullsia ishte rreth 3.940.000 banorë. Për Shtetet e Bashkuara – popullsia e Puerto Rikos i kalon 4.3 milion njerëz. Norma e rritjes është 0,393% në vit. Jetëgjatësia është 82,67 vjet për femra dhe 74,6 për meshkuj, me një mesatare prej 78,54 vite.
Përkatësia etnike
Shifrat jane tërhequr nga Banka për Zhvillim e Qeverisë. (2006)

Popullsia totale e bardhë 80,5% të totalit.
Popullsia mestizo plus 11,3% të totalit.
Popullsisë afro-Karaibet plus 8,0% të totalit.
Popullsisë aziatike plus 0,2% të totalit.
Popullsia e bardhë është më e bollshme në Porto Riko, me 80,5% të popullsisë. Afro-karibet janë veçanërisht në komunat e Loiza dhe Rio Grande. Mestizos janë gjetur të gjithë Island, por mbizotërojnë në qendër dhe në veri. Qëllimet janë gjetur të gjithë në ishull si dhe, por më e pasur në perëndim dhe në zonën e qytetit. Banorët janë aziatikë shumë pak në përgjithësi. Janë gjithashtu të etnive të tjera dhe kulturat e përziera: të panumërta të jetës kubane dhe dominikane, edhe emigrantë nga Argjentina, Bolivia, Kolumbia, Kuba, Meksika, Kosta Rika, Spanja, Italia, Venezuela, Kina, Peruja, Kili dhe Xhamajka dhe vende të tjera.
Një grup i studentëve të universitetit Puerto Rico kryer një studim të ADN apo mitochondrial ka ofruar të dhëna befasuese, ka gjetur se popullsia e tanishme e Porto Riko ka një komponent gjenetik të lartë Taino (pra, te trashegimi amtare te Puerto Rikos) dhe Guanche (Ishujt Kanare amtare, sidomos Guanches e Island Tenerife).

Toponimi – Prejardhja e emnit te Porto Rikos
Emri i tanishëm i “Porto Riko” i referohet pasurisë që u largua nga porti i San Juan Bautista. Kristofor Kolombi e ka quajtur atë San Juan Bautista. Fisi i te pareve Taino e ka quajtur Borinquen ishull, që do të thotë “Zoti ynë Fisnik”, e cila ka evoluar në emrin e Borinquen, një emër ende përdoret në referencë në Porto Riko. Nga atje vjen mbiemër “boricua” sinonim i “Puerto Rikos.” Spanjisht esht riemëruar kryeqyteti me emen – Porto Riko. Gjatë viteve, ata shkëmbyen emra, kështu që “Porto Riko” u bë San Juan, dhe San Juan Bautista u bë Porto Riko. Aktualisht quhet kryeqyteti San Juan.

Gjeografi

Qendra Milla de Oro e e kryeqytetit San Juan

Portoriko ( spanjisht : “Estado Libre Asociado de Puerto Rico”), është një territor autonom në Shtetet e Bashkuara, i cili gjindet në Karaibet verilindore, kufizohet në lindje të Republikës Domenikane dhe ne perëndim prej Ishujve të Virgjër. Territori përbëhet nga një arkipelag i cili përfshin ishullin kryesor të Portorikos dhe një numër ishujsh të vegjël, nga të cilët më 1% mëdhenjtë janë Vieques, Culebra, dhe Mona

Gjeologji
Porto Riko është i përbërë nga shkëmbinj vullkanik (check) dhe skëterror të periudhave të mbuluar nga gurë Kretak dhe Eocenit sedimentare të Oligocene dhe kohëve të fundit. Shumica janë shpella në zonën veriore me shkëmbinjtë karstike e Oligocene te kohëve të fundit. Shkëmbinjtë më të vjetër të ishullit janë rreth 190 milion vjet dhe janë të vendosura në Sierra Kuq, në jugperëndim të ishullit. Këto shkëmbinj përfaqësojnë një pjesë të kores oqeanike dhe mund të ketë qenë zhvendosur nga zona e Oqeanit Paqësor në faqen e saj të pranishme në Karaibe. Puerto Riko shtrihet në kufirin mes pjatës tektonike te ishujve Karaibe dhe Amerikës se Veriut. Kjo do të thotë se ishulli është duke u deformuar apo shtrembëruar nga përpjekjet e krijuar në këtë kufi. Përpjekjet e tilla mund të shkaktojë tërmete dhe tsunami. Këto ngjarje sizmike, i shoqëruar nga e tokës përfaqësojnë disa nga fatkeqësitë më të rrezikshme gjeologjike në ishullin e Karaibeve verilindore.

Klimë
Puerto Rico, si një ishull, ka ndryshime klimatike. Ne lindje, ku ndodhen Pyjet Kombëtare, qe quhet Kudhra e pyjeve me shi’’, qe bie sasi më të mëdha të shiut se pjesa tjetër e ishullit. Me një klimë tropikale të shirave te rrembyeshem subtropikale karakterizohet. Ne pjesen e veriut në përgjithësi është me shi gjatë gjithë vitit, me ndryshimet e temperaturës në mes të 100 c të 150 C me një klimë subtropikale. Në jug është e thata, me një klimë gjysmë-thatë, kjo zonë është e pyjeve Guanica te thata me temperatura që arrijnë 100 ° F (37,7 0 C) në verë. Reshjet bien shumë pak në verë është pak i lagësht dhe shumë të ngrohtë, me ere qe mund të arrijnë 115 ° F (46,1 K). Perëndimi është më pak shi në verë dhe në dimër me shi, me temperatura mjaft të ngrohtë freskët në verë, por në dimër, ku ata mund të zbresë në 50 ° F (10 0 C). Qendra e Porto Riko është shumë e kodrinore, me shi dhe në vend të ftohtë, me temperaturat që mund të bjerë poshtë 40 ° F (4,4 0 C) dhe një klimë që variojnë nga subtropikale të butë zonat ku është lartësi mbi 3000 metra lartësi.

Puerto Riko ka një klimë tropikale me një temperaturë mesatare prej 24 ° C (76 gradë Fahrenheit), dhe një sasi shumë të lartë e reshjeve në total. Temperaturat e reshjeve ndryshojnë shumë në mes pjesëve të ndryshme te pjeses se ishullit nga veriu është më e freskët e me shi me temperatura në mes të 13 ° C (55 ° F) dhe 27 ° C (80 ° F) gjatë dimrit dhe në mes të 21 (70) dhe 32 ° C (90 ° F) gjatë verës. Klima është e gjysem e thate në jug pothuajse gjate gjithë vitit, me temperatura mes 13 (55) në 32 ° C (90 ° F) në dimër dhe 24 (75) në 38 ° C (100 ° F) gjatë verës. Vende si St Germain dhe Mona Island kanë regjistruar temperature deri ne 40,5 ° C (105 ° F). Qendra malore e ishullit është më i lagësht dhe i ftohtë, me reshje mesatare prej më shumë se 2540 mm (100 inç) dhe temperaturat ndërmjet 4 ° C (40 ° F) (sidomos në muajt e dimrit), deri në 32 herë ° C (90 ° F) (në vitin e stuhirave. Stuhitë dhe uragane kalojnë mbi ose pranë Porto Riko çdo verë, duke shkaktuar përmbytje në shumë raste. Gjithashtu në Porto Riko mund të shihet tornadot, breshër, stuhi të rënda dhe kanale te permbytura, gja qe jane ekspozuar dy të fundit me të zakonshme. tornadot nuk janë të zakonshme në Porto Riko, dhe ata që fryjne apo kalojne ne erërat me shpejtesi 110 km / h (70 mph) (TF0). Ujërat ne pjesen veriore te Islandes, por janë të ftohtë në dimër, ndersa ne pjesen e Jugut janë mbi 27 ° C (80 ° F) gjatë gjithë vitit. ngjarjet e tjera janë të fronte moti, Valët tropikale dhe presioni i lartë dhe i ulët të ajrit e sjell nnë masë te thatë te motit me diell, ndërsa presioni i ulët sjellë shi te dendur, stuhi dhe erërat e forta. Ndryshime të shumtë gjatë gjithë vitit, përveç në verë. shirat e verës është më së shumti për shkak të stuhive apo detare. Koha më e mirë për të vizituar Porto Rikno është gjatë muajve prill, qershor dhe korrik, në lidhje me kushtet klimatike referuese. Uraganet e kohëve të fundit kanë ndikuar direkt ne Porto Riko në 1998 ne zonen George dhe ne Jeanne në 2004.

Orari zonal
Puerto Riko përdor Standardin Orar te Atlantikut gjate gjithë vitit, dmth GMT (4:00). Mbajtja e ores ditore sipas Ores se SHBA nuk aplikohet në arkipelag, sepse nuk ka shumë ndryshim të diellit gjatë tërë vitit. Muzgu apo perendimi ndryshon sipas oreve 17:40-19:10 në dimër dhe verë, ndërsa ne zbardhje apo ne lindje – ne agim ndryshon 7:00-5:30 në dimër në verë.
Demografia e Puerto Rikos
Popullsia e Porto Riko është një përzierje e evropianë, afrikanë dhe indiano-amerikane-europiane, me një prani të vogël në Azi.

Popullsia – Porto Riko
Viti Popullsia

viti 1765 – 44.883 mije banore
viti 1800 – 155,426 – // –
viti 1815 – 220,892 – // –
viti 1840 – 1869255 – // –
viti 1860 – 583,308 – // –
viti 1899 – 953,243 – // –
viti 1910 – 1.118,012 – // –
viti 1930 – 1. 543, 913 – //-
viti 1950 – 2. 210, 703 – // –
viti 1970 – 2. 712, 033 – // –
viti 1990 – 3. 522, 037 – // –
viti 2000 – 3. 808, 610 – // –

Regjistrimi prej viteve 1765-1887 esht ba prej qeveris se Spanjes.

Qeveria e Spanjës

Sipas regjistrimit të grupeve më të mëdha racore janë të paret raca e bardhë, e ndjekur nga mulatet, dhe e ndjekur në një masë më të vogël nga zezaket. Popullsia e bardhë përbëhet kryesisht me origjinë spanjolle, e cila i ka pushtuar dhe ka qene kolonizuar ishujt e Kanaries i cili, si shumë pasardhës të korsikanët, qe erdhen italianët, francezet, portugeze, dhe emigrantët gjermanë, danezë dhe irlandez. Bashkimi me ato të ardhurve nga ishuj fqinje. Ajo u zbulua se këto mbajnë të njëjtën race te bardhë, por edhe në shkallë të ndryshme, me origjinë greke, Taino dhe indiano-amerikane, të cilët ishin kolonët e parë. Në vendin e dytë (20,9%) jane mulatet me, gjak evropiane dhe indigjene. Ndjekur nga afër janë pasardhësit e afrikanë zi (8%) qe u sollen në ishull si skllevër gjatë pushtimit të grupeve etnike, duke përfshirë fiset Yoruba, Bantu dhe te ardhun nga perëndimi i Afrikës Bongolo. Nga kjo përzierje racash prej afrikanësh si te zinj me evropianët dolen mulate, që paraqesin një larmi të karakteristikave të cilat formojnë një pjesë e grupit etnik me origjinë afrikane.
Ekziston edhe një pakicë të Azisë, rreth 1% të popullsisë, dhe në përgjithësi vijnë nga Kina dhe Japonia.
Kjo është provuar shkencërisht nga studimet e ADN-së që më shumë se 61% e te porto-rikanve kanë genet indiano-amerikane në gjakun e tyre nga nëna. Një pjese tjetër evropiane me përqindje të madhe, por mbart gjene nga i ati, dhe trashëgimi nga afrikan në vendin e tretë

Festat Kombëtare
Në Porto Riko, nuk janë të gjitha festat kombëtare të Shteteve të Bashkuara, me përjashtim të Ditës se Zbulimit te kontinentit te Amerikës (Dita e Kolombit). Ndërsa SHBA. Qeveria Federale e SBA e mirëpret këtë datë të hënën e dytë në tetor, Porto Rikanet e përkujtoijne zyrtarisht më 12 tetor të çdo viti.
HISTORIA
Historia e Porto Rikos filloi me ardhjen e njerëzve ostoinoide në arkipelag te Porto Rikos midis viteve 3000 dhe 2000 para Krishtit si dhe fise të tjera te ardhura nga SHBA, të tilla si Arawak dhe Saladoid populluan ishullin në mes të viteve 430 para Krishtit dhe 1000 pas Krishtit. Në kohën e ardhjes së Kristofor Kolombit në Botën e Re në vitn 1493, mbizoteronte kultura indigjene, qe ishte ajo e fisit Tainos.
Ishulli i Porto Rikos u zbulua më 19 nëntor 1493 nga Kristofor Kolombi në lundrimin e tij të dytë të eksplorimit. Disa historianë janë të mendimit se Porto Riko u zbulua nga Martín Alonso Pinzón në vitin 1492. Para nga Kolombi. Fisi Taino esht fisi amtare, banorët vendas të ishullit, e quajti atë “Borinquen” ose “Borinquen”, një term që mban disa ngjashmëri të shëndosha me emrin origjinal, dhe mbetet ende emni ekzistues boricua ne Porto Riko dhe Rikanset referohen vetes, me mbiemër me të cilën e njohin amerikanet dhe të tjere.
Nga studimet hulumtuese rezulton se fisi i pare Tainos ishin të qetë dhe kishin kulturën e mikpritjes. Këta u kishin dhënë dhurata pushtuesve spanjoll prej ari, metali që për ta është vlerë thjesht dekorative, si një gjerdan, ndërsa për banorët e Evropës, Azisë dhe Afrikës ishte dhe mbetet shumë e vlefshme.
Ka një teori që kjo sjellje ishte për shkak të besimit që spanjollet ishin për shkak të ngjyrës së lëkurës së tyre, por pamje moderne hedh poshtë si mit. Në fakt ajo që del nga shkrimet e kolonisteve është referencë që janë trajtuar si Perëndia nga fisi Tainos, e cila është qasja vetë një kolonizator, por ajo është një tregues objektiv të asaj që Tainos vërtetë kishte menduar rreth tyre. Ne duhet të mbajme mend se në atë kohë ka pasur përkthyes të mirë spanjisht në gjendje për të thelluar një bisedë me Tainos dhe të atyre që ekzistonin u lejuan të sjellin përshtypjet e tyre.
Një tjetër incident është me vlerë shqyrtimin e vdekjes së Diego Salcedo, një kolon të cilët ishin të robëruar me një grup të Tainos. Ata u rebelua kundër tij, ku me mizori u mbytën në lumë. Shumë njerëz besojnë që akti është kryer për të verifikuar statusin e tyre si zot, por studiuesit dallojnë. Një fakt përdoret për të kundërshtuar këtë prezumimi është që në vitin 1492 ku u ndërtua në prage te Krishtlindjeve Republika Dominikane duke qene e pranishëm ne Fortin me mbetjet e anijes Santa Maria. Kur ata u kthyen spanjolle në 1493 gjeti se fort ishte shkatërruar nga zjarri dhe se Tainos kishin vrarë të gjithë kolonët që jetojnë atje. Ekspertë të fushës janë të mendimit se vdekja e Salcedo ishte një akt i paramenduar i Agüeybaná prijës, i cili përfaqësohet nga fillimi i Taino rebelim kundër kolonizatorëve.
Në 1508 Juan Ponce de León ka kolonizuar ishulli dhe themeloi qytetin Caparra. Ponce de Leon u prit nga shefi Agüeybaná(prijesi i Porto Rikos) dhe shpejt mori kontrollin e ishullit, në kontrast me përpjekje e dështuar për të Vicente Yanez Pinzon, i cili ishte deklaruar kapiteni i Përgjithshëm dhe Kryetar i Bashkise dhe kafshët shtëpiake mbyllur për të tokës në perëndim të ishullit, pasi vdekja e Kristofor Kolombit, i cili ishte shpallur “Guvernatori i Indies”, ky titull u mohua djalit te tij Diego Kolombi dhe kurorës spanjolle ju dha Juan Ponce de León si guvernator zyrtari i parë i ishullit
Sipas sistemit encomienda(e besimit) qene detyruar Tainos ndaj kolonizatorve spanjolle të largohen nga fshatrat e tyre dhe të jetojnë në pasuri, në shkëmbim për një shkollim të krishterë. Shumë Tainos vdiqën për shkak se ata nuk kishin imunitet për sëmundjet e sjella nga evropianët, të tilla si fruthi, lija, dhe ndoshta sifilis. Megjithatë, një numër i madh nga SHBA ishin vrare, vdekur në shumë beteja kundër spanjolleve. Banore te Tainos që shpëtuan u liruan kur grihet Bartolomé de las Casas i bindur se mbretërve katolikë nuk i jane bindur. Spanjollet sollen skllevër nga Afrika për të Porto Riko. Afrikanët jane perqendruar kryesisht në lindje të ishullit, në qytete të tilla si Vieques, Ponce dhe Loiza. Për shkak të kësaj përzierje e etnive të përshkruara ne Porto Rikon moderne eshte quejt si një vend me qytetarët me një produkt përzierjen e tri raca si:
– Taino
– Spanjolle
– afrikane

LUFTA SPANJOLLO – BRITANIKE PER PUSHTIMIN E ISHULLIT
Për shekuj me rradhe, Perandoria spanjolle dhe Perandoria Britanike luftuan për posedimin e këtij ishulli. Ishulli I Porto Rikos ishte një zotërim kolonial i Spanjës për më shumë se 400 vjet, siç ishte Kuba. Kjo lëvizje, e quajti Grito de Lares, ishte një kryengritje të armatosur u zhvillua më 23 shtator, 1868, megjithatë, është kontrolluar shpejt nga spanjollet. Pas de Grito Lares, i cili përkoi me Revolucionin e 1868 në Spanjë, reforma sociale dhe politike u zhvillua nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë. Lufta për autonomi erdhi pranë arritjes së qëllimit të saj të 25 nëntor 1897 kur Karta e Autonomisë, që i dha autonomi politike dhe administrative të ishullit, u miratua në Spanjë.

KOLONIZIMI USHTARAK dhe ADMINISTRIMI AMERIKAN
Shtetet e Bashkuara arriti te behet i njohur në historinë Puerto Rickos me pushtimin e ishullit më 25 korrik te 1898 në Luftës Hispanike – Amerikane. Më 10 dhjetor 1898 nënshkruan Traktatin e Parisit, për të cilat Porto Riko dhe pjesa tjetër e territoreve koloniale (Kubës dhe Filipineve) të perandorisë spanjolle u janë shitur Shteteve te Bashkuara me 11 prill te 1899, i cili shpiku “Emrin Porto Riko”. Shumica Puerto Rikanesve janë të vetëdijshëm se me këtë transaksion politik pushtues nga amerikanet nuk fituan lirin e enderuar, por vetëm ishte një ndryshim i kolonizatorve.
Në vitin 1900, Akti Foraker ka themeluar një qeveri civile që zëvendësoi qeverine ushtarake amerikane. Puerto Rico ishte i administruar nga Departamenti i Punëve të Brendshme të Shteteve të Bashkuara, por guvernatori u emërua nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara. Ky lloj i qeverisë u bazua në një model republikane, me tre degë: dega ekzekutive (guvernatori), legjislatura (legjislativ të Kuvendit) dhe gjyqësor (Gjykata e Përgjithshme e Drejtësisë). Duhet të theksohet se Asambleja Legjislative përbëhej nga dy shtëpive: në njërën anë, Këshilli Ekzekutiv përbëhet nga sekretarët e guvernatorit, dhe, nga ana tjetër, një shtëpi e Delegatët përbërë nga tridhjetë e pesë anëtarëve të zgjedhur çdo dy vjet nga ana e zgjedhësve të kualifikuar. Një pikë e rëndësishme është që të krijojë zyrën e Komisionerit Rezident, përfaqëson Island në Kongresin e Shteteve të Bashkuara, por pa të drejtë vote në çdo vendim e se trupi.
Në 1917, Akti Jones u dha RiKannesve shtetësi amerikane, u eleminua Bordi Ekzekutiv dhe u nda Legjislatura dhe stafit i tij për të krijuar departamentet e ndryshme në bazë të Pavarur për Degën e Ekzekutivit. Këto ishin të Departamenti i Drejtësisë, i kryesuar nga Prokurori i Përgjithshëm, Departamenti i Thesarit, i kryesuar nga Arkëtari, të Departamentit të Brendshme, i kryesuar nga Komisioneri i Punëve të Brendshme, Departamenti i Arsimit, kryesuar nga Komisioneri i Arsimit, Departamenti i Bujqësia dhe Tregtisë, të kryesuar nga Komisioneri i Bujqësisë dhe Tregtisë, Departamenti i Punës, të kryesuar nga Komisioneri i Punës dhe Departamenti i Shëndetësisë, kryesuar nga Komisioneri i Shëndetësisë.

Vete administrimi si rajon i SHBA
Ne vitin 1922 Gjykata e Lartë e Shteteve të Bashkuara, ku Balzac k si funksionar i larte i SHBA, interpretoi ligjin Jones, ku deklaroi se Porto Riko ishte një territor i inkorporuar, një frazë e cila përshkruan ato zona në procesin e përfshirjes dhe integrimit në Shtetet e Bashkuara.
Në vitin 1946 nen presion për t’i dhënë kompetencat e mohuar deri atëherë për gati gjysmë shekulli, Porto Rikanset filluan t’u japin poste nga presidenti Truman. Komisioneri Jezusi Piñero Jimenez për postin e Guvernatorit të Porto Riko. Ai u bë kështu Jezusi T. Piñero në Porto Rican i parë në zyrën më të lartë politike në historinë te ishullit në vitin1947. Kongresi amerikan miratoi ligjin që lejon Puerto Rikanet të zgjedhin presidentin e tyre nëpërmjet votimit zgjedhor për një mandat prej katër vitesh.
Ne vitin 1948, Luis Muñoz Marín ishte themeluesi i Partisë Demokratike të re me djalin Luis Muñoz Rivera, ku fitoi zgjedhjet e para për guvernator në historinë e Porto Rikos. Më 3 korrik te viti 1950 u miratua nga Kongresi Publik i Shtetet e Bashkuara Ligjin 600, e cila lejon legjislativin për të formuar një Asamblesë Kushtetuese për krijimin e Kushtetutës së Porto Riko, si subjekt qe e miratohet nga Presidenti i Shtetet e Bashkuara. Ky ligj e lë të paprekur ligjin Jones dhe Kristened si Akt të Marrëdhënieve Federale, duke hequr vetëm dispozitat që duhet të përfshihen në kohën kur Kushtetuta e Porto Riko do te hyje në fuqi. Më 30 tetor te 1950 pati nje Kryengritje Kombëtare qe u zhvillua në përgjigje të një projekt për një federatë “.” Blanca Canales ka shpallur Republikën e Grito de Jayuya ne Puerto Riko dhe luftonin në pjesë të ndryshme të vendit. Qyteti Jayuya u bombarduan nga ajri, ka qenë masakrat në Utuado dhe La Fortaleza dhe vendbanimi i Guvernatori u sulmua me plumba. Në 1954, për të bërë të qartë se pavarësia e kryengritjes nuk ishte një problem i brendshëm të Porto Rikansve, të ketë thënë se qeveria e SHBA, nacionaliste Lolita Lebron, Rafael Cancel Miranda, Irving Flores dhe Andrés Figueroa Cordero kane sulmuar SHBA me organizimin e kryengritjes per pavaresi nga kolonizatori amerikan. Kongresi dhe Shtëpia e Bardhe dha urdher per kryengritsit, ku sulmuesit u arrestuan, duke përfshirë Pedro Albizu Campos, gja qe shërbeu fjalitë e gjata në burgjet federale.
Kundërshtarët e Komunuealthit dhe shumë studiues pretendojnë se efekti kryesor i këtij ligji është për të ndryshuar emrin e ligjit që qeverisen Porto Rikon dhe të përjetësojnë lidhjen e dyshuar “koloni”, siç mendonte gabimisht se deri në vitin 1952 kur merret zgjedhja e guvernatorit me votim popullor dhe me
sistemin republikane te qeverisjes, gjëra të dhënë nga ana e ligjeve të përshkruara më lart. Avokatët pretendojnë se Komonuelthi nuk është më një koloni me anë të një marrëveshje “bilaterale”, për të pasur përcaktuar marrëdhëniet e SHBA me Porto Riko si një “në një natyrë kompakte të një partneriteti”, një term jo e përkufizuar në Te drejten ndërkombëtare.
Muñoz Marín në 1952 çoi në Porto Riko për të marrë statusin e Komonuelthit, sipas Kushtetutës vetë, e cila është situata e tanishme politike në ishull. Gjuhet qe perdoren jane anglisht dhe spanjisht janë gjuhë zyrtare në Porto Riko që prej nënshkrimit të Aktit të 5 janar 1993, edhe pse përdorimi mbizotërues të gjuhës së dytë.

Ndarja administrative
Puerto Rico esht nje vend autonom nen varesine e SHBA dhe ndodhet ne pjesen veri-lindore te Karaibeve, ne lindje prej Republikes Dominikane. Ishulli asht e ndame ne 78 komuna. Puerto Riko ka 3.957.988 banore per (2002) dhe siperfaqe prej 9,104 km². Kryeqyteti asht San Juan.

Partite politike
Aktualisht, ishulli ka njohur katër parti politike për zgjedhjet elektorale:
– Partia Demokratike Online (PPD), e cila mbron ombrellen politike te varesise amerikane nen
Komonuelthit si një opsion i politikës
– Partia Progresive Re (PNP), e cila promovon integrimin e plotë si një shtet ne Shtetet e Bashkuara, Porto Rican Pavarësisë Demokratike (PIP), i cili shpall pavarësinë për Porto Rikon – parti pa vend ne parlament ne lidhje me statusin politik e ishullit
Partia Demokratike Online është i njohur për të qenë partia më i vjetër aktiv në Porto Riko. Ajo u themelua nga disidentët nga Partia Liberale. Edhe pse në filozofinë e tij të parë politike mbrojti pavarësinë, ndryshuar më vonë për të autonomism për të gjetur se ky opsion dhënë përfitime më tej për popullin e ishullit, pa nevojën për të integruar si një shtet në SHBA Aktualisht përfaqëson 49% të popullsisë së ishullit
Partia Pavarësia është gjithashtu një nga më të vjetër.
– U ngrit kur Partia Popullore ka filluar për të mbrojtur autonominë për anëtarët e saj pastaj themeloi Partinë e Pavarësisë, si tregon emrin e saj, nxit pavarësisë për Porto Riko. Edhe pse 50 e arritur 20% të mbështetjes së popullit, mbështetja e tij ka humbur në atë masë që humbi ekskluzivitet të tij në zgjedhjet e 2004. Aktualisht ka vetëm 3,5% të përkrahjes popullore.
– Partia Progresive të reja u shfaq si një eksplodim brenda Partisë Republikane lokale. Ideologjia e tij duke marrë shtetësi për Porto Riko. Ajo aktualisht ka mbështetjen e 47% të votave popullore. E njëjta gjë është shënuar nga reformat e mëdha në sistemin e transportit dhe púbilico shëndetësore të cilat janë ende në mosmarrëveshje për shkak të kostos së lartë dhe pamjaftueshmërinë e shërbimeve shëndetësore.

Shqiperoj  Bep Martin Pjetri
Me 6 prill 2010
Copyright Proletari.Com